طرح و نقش منسوجات کاربردی (غیرجامگانی) در اوایل عصر ناصری با نظر به نگاره پردازی های هزارویک شب صنیع الملک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیارگروه طراحی پارچه و لباس، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

چکیده

 هزارویک شب صنیع الملک، منبع تصویری مردم نگار به حساب می آید که با جستجو در آن می توان ظرایف فرهنگی عصر
ناصری را مورد مطالعه قرار داد. در سوی دیگر، طرح و نقش منسوجات دورۀ قاجار هستند که در کاربردی جز تنپوش،
کمتر محل بررسی بوده اند. هدف این پژوهش، جستجو در خصایص طرح و نقش این انواع با نظر به تصاویر هزارویک شب
صنیع الملک است که امکان گمانه زنی دربارۀ شیوه های تولید را نیز فراهم خواهد آورد. بدین تقریر پرسش آن است: با نظر
به تصاویر هزارویکشب صنیع الملک، طرح ها و نقوش منسوجات غیرملبوس در عصر ناصری چگونه و در چه قالبی تعریف
می شود؟ با نظر به دستاوردهای مطالعات پیشین و به احتمال، طرح واگیرهای و نقش بته جقه در منسوجات کاربردی در زندگی
روزمرۀ رواج بیشتری داشته است. بهرغم این فرضیه، نتیجۀ مطالعه به شیوۀ توصیفی-تحلیلی به مدعای نمونه گیری طبقه بندی
احتمالی هجده تصویر از هزارویکشب صنیع الملک نشان می دهد: در این دوره، حداقل پارچه های بدون طرح، واگیرهای، قابی،
محرمات، محرابی و ترنج دار با نقوش گیاهی طبیعت گرا و انتزاعی ازجمله بته جقه و اسلیمی در تهیۀ منسوجات غیرجامگانی
به کار می آمده که برخی با تکنیک های بافت همچون دارایی، طرح اندازی شده اند و برخی دیگر با عملیات تکمیلی همچون چاپ،
نقش گرفته اند. در این بین، محرمات همچون ترمه از پرکاربردترین انواع بوده و در تنوع وسیع نسبت به سایرین استعمال می شده
است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  • آدمیت، فریدون و ناطق، هما. (1356). افکار سیاسی و اقتصادی در آثار منتشر نشده دوران قاجار. تهران: آگاه.
  • - اربابی، بیژن. (1387). «ارزیابی شیوه‌های طبقه‌بندی نقش و طرح فرش ایران». گلجام. 4 (11): 74- 57.
  • - --------- (1393). کارگاه صنایع‌دستی (بافت). چ 10. تهران: سهامی خاص.
  • - استون، پیتر اف. (1391). فرهنگنامه فرش شرق. ترجمه بیژن اربابی. تهران: جمال هنر.
  • - انصاری ‌رنانی، قاسم و کرمانی، قنبرعلی. (1380). تجارت در دوره قاجاریه. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
  • - بیکر، پاتریشیا. (1386). منسوجات اسلامی. ترجمه مهناز شایسته‌فر. تهران: مطالعات هنر اسلامی.
  • - پاکباز، رویین. (1383). دایره‌المعارف هنر. چ 4. تهران: فرهنگ معاصر.
  • - تام‌سن، منصور. (1389). طراحی نقوش سنتی. چ 10. تهران: سهامی خاص.
  • - حسینی، مریم و زارع‌زاده، فهیمه. (1388). «مقایسه تطبیقی سیمای زن در داستان‌های هزارویک شب و نگاره‌های صنیع‌الملک نقاش». زن در فرهنگ و هنر. 1 (2)، 32-7.
  • - حصوری، علی. (1385). مبانی طراحی سنتی در ایران. چ 2. تهران: چشمه. - ذکاء، یحیی. (1382). زندگی و آثار استاد صنیع‌الملک. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
  • - رجایی، مهدی. (1395). «گره هشت و زهره موج‌دار: خاستگاه احتمالی نقش‌مایه بوته در فرش». پژوهش هنر. ش 12. 6 (12): 73- 65.
  • - روح‌فر، زهره. (1391). هنر پارچه‌بافی در دوره قاجار. تهران: آرمان‌شهر.
  • - ---------- (1392). نگاهی بر پارچه‌بافی دوران اسلامی. چ 3. سمت. تهران.
  • - زکریایی کرمانی، ایمان. (1388). شال‌های ترمه کرمان. تهران: فرهنگستان هنر.
  • - ستاری، جلال. (1382). گفتگوی شهرزاد و شهریار. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
  • - شریعت‌پناهی، سیدحسام‌الدین. (1372). اروپایی‌ها و لباس ایرانیان. تهران: قومس.
  • - شهشهانی، سهیلا. (1396). پوشاک دوره قاجار. تهران: فرهنگسرای میردشتی.
  • - صمیمی اول، محمد. (1383). اصول و مبانی طراحی فرش ایران. تهران: عابد.
  • - طالب‌پور، فریده. (1386). تاریخ پارچه و نساجی در ایران. تهران: الزهراء و مرکب سپید. طسوجی تبریزی، عبدالطیف. (1387). هزارویک شب. با مقدمه علی‌اصغر حکمت. ج 1. تهران: نگاه.
  • - غیبی، مهرآسا. (1385). تاریخ پوشاک اقوام ایرانی. تهران: هیرمند.
  • - فربود، فریناز. (1388). بررسی تأثیرات و پیامدهای انقلاب صنعتی اروپا بر هنر صنعت نساجی ایران در دوره قاجار. رساله دکتری پژوهش هنر. دانشکده هنر و معماری. دانشگاه تربیت مدرس.
  • - ---------- (1395). «کاربرد و ویژگی‌های تزیینی تابش‌بندهای پارچه‌ای بناهای عصر قاجار». هنرهای کاربردی. 4 (8). 36- 27. - کوزنتسوا، ن. ا؛ کولاگینا، ل. م. و تروبتسکوی، و.و. (1386). پژوهش‌هایی پیرامون تاریخ نوین ایران. ترجمه سیروس ایزدی و میترادات ایزدی. چ 2. تهران: ورجاوند و زواره.
  • - مافی‌تبار، آمنه و کاتب، فاطمه. (1397). «بازیابی طرح و نقش پارچه‌های عصر فتحعلی‌شاه‌قاجار با استفاده از پیکرنگاری درباری». پژوهش هنر. 8 (15)، 106- 87.
  • - مبینی، مهتاب و اسدی، اعظم. (1396). سیری در مد و لباس دوره قاجار. تهران: الزهراء و مرکب سپید.
  • - مونسی سرخه، مریم. (1396). پوشاک ایرانیان در عصر قاجار (چگونگی و چرایی). تهران: الزهراء و مرکب سپید.
  • - میرزایی، هانیه و اسدی، شهریار. (1395). «تأثیر معماری قاجار در هنر کتاب آرایی هزار و یکشب (صنیع الملک)». کنفرانس بین-المللی هنر معماری و کاربردها. 9-1.
  • - نصیری، محمدجواد. (1374). سیری در قالی‌بافی ایران. تهران: پرنگ.
  • - ورهرام، غلامرضا. (1385). نظام سیاسی و سازمان‌های اجتماعی ایران در عصر قاجار. تهران: معین.
  • URL 1: http://www.textileasart.com/Costumes-1461.htm (Access Date: 07/24/2021)
  • URl 2: http://www.textileasart.com/persian.htm (Access Date: 07/24/2021)
  • URL 3: https://collections.vam.ac.uk/item/O154502/border-unknown/ (Access Date: 07/24/2021)
  • URL 4: http://www.textileasart.com/persian-textile-1139.htm (Access Date: 07/24/2021)
  • URL 5: https://basalam.com/ferirka/product/63075 (Access Date: 07/24/2021)
  • URL 6: https://collections.vam.ac.uk/item/O153846/hanging-unknown/ (Access Date: 07/24/2021)
  • URL 7: https://collections.vam.ac.uk/item/O159228/dress-fabric-unknown/(Access Date: 07/24/2021)
  • URL 8: https://www.clevelandart.org/art/1916.1391(Access Date: 07/24/2021)
  • URL 9: http://www.textileasart.com/persian-textile-3096.htm (Access Date: 07/24/2021)
  • URL 10: https://collections.vam.ac.uk/item/O346663/tehran-floor-tile-imitating-ikat-tile-unknown/ (Access Date: 07/24/2021)
  • URL 11: https://collections.vam.ac.uk/item/O153024/cover-unknown/ (Access Date: 07/24/2021)
  • URL 12: https://collections.vam.ac.uk/item/O152251/cover-unknown/ (Access Date: 07/24/2021)
  • URL 13: https://collections.vam.ac.uk/item/O152294/cover-unknown/ (Access Date: 07/24/2021)
  • URL 14: http://www.textileasart.com/Ikat-3486.htm (Access Date: 07/24/2021)
  • URL 15: https://collections.vam.ac.uk/item/O145537/hanging-unknown/ (Access Date: 07/24/2021)
  • URL 16: https://collections.vam.ac.uk/item/O155314/cover-unknown/ (Access Date: 07/24/2021)
نشریه هنرهای زیبا: هنرهای تجسمی
دوره 27، شماره 2
مرداد 1401
صفحه 71-82

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار