پیامدپژوهی اندیشه زرتشتی در بشقاب فلزی ساسانی و سفالینه های سلجوقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

2 پژوهشگر پسادکترای پژوهش هنر، گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

چکیده

 جستار حاضر، مطالعه ای تطبیقی میان نمونه ای شاخص از بشقاب فلزی ساسانی با سفالینه های سلجوقی است که نقشمایه ای
یکسان و نمادین از انسان را در طبیعتی جاویدان به نمایش می گذارند.
هدف این مقاله، تبیین نسبت مفهومی این نقشمایه در دو
دوره تاریخی ایران است که زینت ّ بخش بشقاب سیمین و زرین ساسانی بوده و در سفالینه های سلجوقی نیز تکرار میشود. پرسش
اصلی بدین شرح است: معناشناختی جایگاه انسان که با الگوهای بصری یکسان در بشقاب فلزی ساسانی و سفالینه های سلجوقی
نمود یافته با کدام حوزه اندیشگانی انسانگرایانه ایرانی مناسبت دارد؟ این پژوهش با منابع کتابخانه ای و روش توصیفی- تحلیلی
به بررسی کیفی داده ها میپردازد. براساس نتایج پژوهش به نظر میرسد نقشمایه مورد مطالعه که بر محوریت نقش انسان در
طبیعتی ماندگار تمرکز دارد، وامدار مفاهیم انسانگرایانه زرتشتی است که در ادوار تاریخی ایران پیش از اسلام تجلی داشته و در
دوره اسلامی نیز تداوم یافته است. در بشقاب ساسانی و سفالینه های سلجوقی، تصویرگری انسان دلالت بر جایگاه استعلایی انسان
به مثابه باشندگان مینوی دارد که یاریگر امشاسپندان
َه َ ئوروتات و اَمرتات در صیانت از آب و گیاه است. هنرمند ساسانی و سفالگر
سلجوقی با آفرینش صحنه ای ممتاز
بر َ مقام سپنتایی انسان خرد َورز و پیامد نیک َمنشی او در محیط پیرامونی تأکید نموده و
جاودانگی فرهنگ ایرانی را در طبیعتی سرمدی می جویند.

کلیدواژه‌ها


ابن عباسی، ادریس، مقتدائی، علی‌اصغر(1390). هنرهای دستی و سیر تحول آن در ایران، تهران: جمال هنر.
استرلین، هانری (1377)، اصفهان تصویر بهشت، ترجمه جمشید ارجمند، تهران: فرزان روز.
بهار، مهرداد (1389)، پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: انتشارات آگاه.
بویس، مری (1393)، تاریخ کیش زرتشت، ترجمه همایون صنعتی زاده، تهران: نشر گستره.
پوپ، آرتور، اکرمن، فیلیس (1394)، سیری در هنر ایران، جلد 4 و 9، ترجمه سیروس پرهام. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
توحیدی، فائق ( 1393)، فن و هنر سفالگری، تهران: انتشارات سمت.
تفضلی، احمد (1378)،تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، چاپ سوم، به کوشش ژاله آموزگار، تهران: نشر سخن.
حبیب االله، عبداالله (١٣٧٧)، تخت جمشید از نگاهی دیگر. شیراز: بنیاد فارس شناسی.
رایس، دیوید تالبوت (1387)، هنر اسلامی، ترجمه ماه ملک بهار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1370)، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، چاپ چهارم، ج11، قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
گیرشمن، رومن (1394)، ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه محمد معین، تهران: نگاه.
مهر، فرهنگ (1387)، دیدی نو از دینی کهن (فلسفه زرتشت)، چاپ هفتم، تهران: انتشارات جامی.
نفیسی، سعید (1388)، تاریخ تمدن ایران ساسانی، تهران: نشر پارسه.
هال، جیمز (1380)، فرهنگ نگارهای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمه رقیه بهزادی، تهران: اتشارات علمی و فرهنگی.
هینلز، جان (1391)، شناخت اساطیر ایران، ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: نشر چشمه.
Rustom Masani )1954(, The Religion of the Good Life Zoroastrianism, With a Foreword by the Rev. John McKenzie, second impression, printed in Britain by Bradford & Dickens Drayton House.
Hartz, Paula, R. (2009(, World Religions Zoroastrianism Third Edition by Series Editors: Joanne O’Brien and Martin Palmer. URL 1: https: //www. fitzmuseum.cam.ac.uk,) access date: 2018/ 11/ 2 (