اصول شناخت شیوه خوشنویسی میرعلی هروی با تکیه بر مطالعۀ زاویه قلم گذاری و کرسی نقطه ها *

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد هنر اسلامی، گروه هنر اسلامی، دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.

2 دکتری مطالعات نسخ خطی، دانشگاه دهلی، عضو کمیته تعیین اصالت و تقویم نفایس کتابخانه ملی ایران.

3 ستادیار گروه مرمت و باستانسنجی، دانشکده حفاظت آثار فرهنگی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

وظیفۀ مهم نقطه در خطِّ نستعلیق، تعیین اندازه­ها، زاویه قلم خوشنویس و نیز ترکیب­بندی سطر و قطعه است که در آثار هر خوشنویس، متمایز از دیگری است. هدف اصلی این مقاله شناخت اصول حاکم بر چلیپاهای منتخب میرعلی هروی بر اساس بررسی­ زاویه­ قلم­گذاری، کرسی و پراکندگی نقطه­ها از منظر اصول و مبانی هنر­های­تجسمی در آثار منتخب وی است. مولفه­های حاکم بر این مطالعه شامل1- زاویه نقطه­گذاری 2- قطر افقی نقطه نسبت به کرسی3- کرسی و موقعیت نقطه­ها و پراکندگی بوده و در پی پاسخ به این سوالات است: زاویه قلم­گذاری نقطه و قطر افقی نقطه نسبت به کرسی در آثار میرعلی‌هروی چیست؟ وضعیت کرسی نقطه­ها و پراکندگی آنها در آثار میر­علی­هروی چگونه است؟ اصول شناخت اصل و جعل آثار میرعلی­هروی با تکیه برسنجش نقطه چیست؟ گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه­ای با بررسی کیفی نقطه در چلیپاهای منتخب انجام و به شیوه توصیفی تحلیلی ارائه شده که ماحصل آن شناخت سبک نقطه­گذاری میرعلی است. اگرچه زاویه نقطه­گذاری در نستعلیق 62 تا  5/63 درجه شناخته شده، اما تحلیل آثار میرعلی­هروی نشان می­دهد که زاویه دست هر هنرمند در آثار گوناگون و نیز نسبت به آثار دیگران متفاوت بوده و اختلاف زیاد در آن می­تواند گمانه غیرِاصل بودن اثر را تقویت کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اسحاق زاده، روح اله؛ صادقیان، حمید و روحانی اصفهانی، الهام (1397)، بررسی بصری رابطه نقطه و فضا در گرافیک خط نستعلیق شیوه‌های صفوی و معاصر (با تأکید بر آثار میرعماد و غلامحسین امیرخانی)، نامه هنرهای تجسمی و کاربردی، دوره11، شماره21، صص69-83 .
اصفهانی، باباشاه (1391)، آداب المشق(بر اساس نسخۀ دانشگاه پنجاب لاهور)، پژوهش دکتر حمیدرضا قلیچ‌خانی، پیکره، تهران. اصفهانی، میرزا حبیب (1369)، تذکره خط و خطاطان شامل خطاطان،نقاشان،مذهبان و جلدسازان ایرانی و عثمانی بانضمام کلام الملوک، ترجمه رحیم چاوش اکبری، مستوفی، تهران.
آژند، یعقوب (1387)، مکتب نگارگری هرات، فرهنگستان هنر، تهران.
بورکهارت، تیتوس (1369)، هنرمقدس(اصول و روشها)، ترجمه جلال ستاری، سروش، تهران.
بیانی، مهدی (1363)، احوال و آثار خوشنویسان(جلد اول و دوم)، علمی، تهران.
جباری‌کلخوران، صداقت، آژند، یعقوب، احصایی، محمد (1386)، ویژگی‌های زیبایی‌شناختی آثار میرعماد حسنی و بازتاب آن در تاریخ خوشنویسی ایران، دانشگاه تهران، تهران.
حسینی ‌رشتخوار، سیده فرشته، قلیچ‌خانی، حمیدرضا، نعمتی‌ بابای‌لو، علی (1395)، تحلیل و طبقه‌بندی فرم حروف در چلیپا نویسی خط نستعلیق با تأکید بر آثار میرعلی هروی و میرزا غلامرضا اصفهانی، دانشگاه‌ هنر اصفهان، اصفهان.
حسینی‌رشتخوار، سیده فرشته، قلیچ‌خانی، حمیدرضا، نعمتی‌بابای‌لو، علی (1397)، مطالعۀ تطبیقی شیوه خوشنویسی چلیپایی از میرزا غلامرضا اصفهانی وغلامحسین امیرخانی، مطالعات تطبیقی هنر، دوره 7، شماره14،صص 17-29.
حسینی‌رشتخوار، سیده فرشته، نعمتی‌بابای‌لو، علی (1400)، مطالعۀ شیوۀ قلم گذاری درآثارچلیپای سیّد علی‌خان تبریزی بر پایۀ حُسنِ تشکیل مفردات، نگره، تهران.doi: 10.22070/negareh.2021.14349.2749
ا.داندیس، دونیس (1383)، مبادی سواد بصری، ترجمه مسعود سپهر، سروش، تهران.
زارع‌دار، محمدمهدی (1392)، میرعلی هروی منتخبی از مرقعات ایران و هند در موزه های جهان، رواق هنر، تهران.
روملو، حسن‌بیک (1357)، احسن التواریخ، تصحیح عبدالحسین نوایی، نشربابک، تهران .
طاهریان، غلامرضا (1382)، نگاهی علمی به زاویه قلم نستعلیق ، کلک دیرین، شماره7 ، صص4-23.
عالی افندی ، مصطفی بن احمد ( 1366)، مناقب هنروران، سروش، تهران.
فرید، امیر (1394)، بررسی ویژگی‌های بصری حروف در نستعلیق، دو فصلنامه علمی پژوهش هنر، دوره 5، شماره 10، صص101- 113. فضائلی، حبیب‌الله (1362)، تعلیم خط ، سروش، تهران.
فضائلی، حبیب‌الله (1350)، اطلس خط ، مشعل، اصفهان.
قصه خوان، قطب الدین محمد(1372)،دیباچه، در کتاب آرایی در تمدن اسلامی، تصحیح نجیب مایل هروی، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد.
قطاع، محمدمهدی (1383)، مبانی زیباشناسی در شیوه میرعماد، کتاب ماه هنر،شماره69 و 70 ، صص82-87.
قلیچ‌خانی، حمیدرضا (1373)، رسالاتی در خوشنویسی و هنرهای وابسته ، روزنه، تهران.
قلیچ‌خانی، حمیدرضا (1388)، فرهنگ واژگان و اصطلاحات خوشنویسی و هنرهای وابسته، روزنه، تهران.
قلیچ‌خانی، حمیدرضا (1392)، درآمدی بر خوشنویسی ایرانی، فرهنگ معاصر، تهران.
مایل هروی، نجیب (1380)، تاریخ نسخه پردازی و تصحیح انتقادی نسخه های خطی، مهر، تهران.
مایل هروی، نجیب (1398) کتاب آرایی در تمدن اسلامی، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد.
مجتبوی، سید حسن (1389)، هرات در عهد تیموریان، دانشگاه آزاد واحد نیشابور ، مشهد.
منشی قمی، قاضی میر احمد (1366)، گلستان هنر، تصحیح احمد سهیلی خوانساری، نشر منوچهری، تهران.
نصر، سید حسین (1392)، هنر و معنویت اسلامی ، ترجمه رحیم قاسمیان، حکمت ،تهران.
Daneshgar, Fahimeh , Hessami Kermani, Mansoor & Taheri, Faeze (2015), The Plastic Function of Dot’s Place on Farsi Typography, Indian Journal of Science and Technology, Volume 8, Issue 28, pp. 1-9.