اسطوره‌شناسی تمثیلی آرایه‌‌های کاخ چهلستون اصفهان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری معماری، گروه معماری، دانشکده معماری، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران،تهران، ایران.

2 دانشیار گروه معماری، دانشکده معماری، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات فرانسه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

4 دانشیار گروه منظر شهری، دانشکده معماری، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

در هنر ایرانی-اسلامی آرایه‌ها عناصری مازاد بر اصل اثر نیستند و نه تنها مایه‌ی تکمیل هنر بلکه مایه‌ی تشکیل هنر هستند چرا که در هنر ایرانی-اسلامی زیبنده بودن از همان ابتدا با ساختن همراه بوده است. از این راه هدف این مقاله تبیین بن‌مایه‌های آرایه‌های هنر ایرانی-اسلامی در جهت فهم نقش این آرایه‌ها در تشکیل این هنر قرار گرفت و پیکره‌ی مطالعاتی آن کاخ چهلستون اصفهان، چه این کاخ در یکی از دوره‌های طلایی هنر ایرانی-اسلامی یعنی دوره‌‌ی صفویه بنا شده است. روش اسطوره‌شناسی تمثیلی کروزر نیز روش تحقیق این نوشتار قرار گرفت، چرا که آرایه‌های دوره‌ی صفوی اغلب نقش‌مایه‌های اسطوره‌ای، نمادین و تمثیلی هستند و روش اسطوره‌شناسی تمثیلی کروزر روشی مناسب جهت تحلیل آثار تمثیلی است؛ کروزر بر آن است که در یک اثر تمثیلی رابطه‌ی میان صورت و معنا مبتنی بر تمثیل است و از این راه صورت اثر یا نمادی از معنا می‌شود یا از طریق روایتی اسطوره‌ای به معنا ارجاع می‌دهد. این مقاله در نهایت از اسطوره‌شناسی تمثیلی آرایه‌‌های کاخ چهلستون به این نتیجه رسید که معنای پس‌پشت آرایه‌های کاخ چهل‌ستون فرهمندی دقیق‌تر فرهمندی مورد نیاز برای شهریاری یا به اصطلاح فره‌ی کیانی است دال بر این‌که بنیان چنان کاخی تنها از چنین شهریاری ساخته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم.
ابراهیمی گنجه، یاور، طاهری شهرآئینی، مسعود و خاقانی، سعید. 1396. ساختارشناسی الگوهای فضایی کاخ‌های دوره صفویه با رویکردی ساختارگرایانه. کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و شهرسازی ایران معاصر. ایران-تهران. مردادماه.
اتینگهاوزن، ریچارد. 2537. قالیچه‌های شیری فارس. پرویز تناولی و سیروس پرهام. تهران: سازمان جشن هنر.
بلخاری، حسن. 1388-الف. اسرار مکنون یک گل (تاملی در مبانی حکمی نیلوفر مقدس در آیین و هنر شرق). تهران: فرهنگستان هنر. بلخاری، حسن. 1388-ب. آشنایی با فلسفه هنر. تهران : سوره مهر.
پاکباز، روئین. 1378. دایره‌المعارف هنر : نقاشی، پیکره‌سازی و هنر گرافیک. تهران : فرهنگ معاصر.
پوپ، آرتور و اکرمن، فیلیس. 1387. سیری در هنر ایران.جلد 6. تاریخچه هنر فرشبافی. ترجمه مصطفی ذاکری. تهران: علمی و فرهنگی. پورداوود، ابراهیم. 1307-جلد 1 و 2. یشت‌ها. انجمن زرتشتیان ایرانی بمبئی.
پورداوود، ابراهیم. 1386. فرهنگ ایران باستان. تهران : اساطیر. فصل مهرابه (پرستشگاه دین مهر).
پیرنیا، محمدکریم. 1383. سبک شناسی معماری ایرانی. تهران : سروش دانش.
جابری‌انصاری، میرزا حسن خان. 1378. تاریخ اصفهان. تصحیح و تعلیق جمشید مظاهری. اصفهان : مشعل. خلیلی، مصطفی. 1384. حقیقت محمدیه در حکمت متعالیه. فصلنامه‌ی پژوهشی اندیشه نوین دینی 1 (2) : 147-161.
دوستخواه، جلیل. 1396. اوستا. 2 جلد. تهران: مروارید.
دهخدا، علامه. 1377. لغت‌نامه دهخدا. تهران : دانشگاه تهران
رضی، هاشم. 1371. آیین مهر. تهران : انتشارات بهجت.
رفیعی مهرآبادی، ابوالقاسم. 1352. آثار ملی اصفهان. تهران : انجمن آثار ملی.
روایت پهلوی. 1367. ترجمه‌ی مهشید میرفخرایی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ریچاردز، فرد 1343. سفرنامه فرد ریچارد. ترجمه مهین دخت صبا. تهران : بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
سیفی، رویا و رحیمی، بهمن. 1392. بررسی تطبیقی اسطوره‌ی میترا در اوستا و وداها. مجله‌ی مطالعات ایرانی12 (24):175-194. شبستری، شیخ محمود. 1353. رساله‌ی کنز‌الحقایق. تهران : مطبعه علمی.
سهروردی، شهاب الدین یحیی. 1348. مجموعه مصنفات شیخ اشراق. به تصحیح و تحشیه و مقدمه سید حسین نصر. انتشارات انستیتو ایران و فرانسه.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. 1389. تفسیر آیه نور یا بیان مراتب آفرینش. ترجمه و تصحیح محمد خواجوی. تهران : مولی. عوض‌پور، بهروز، محمدی خبازان، ساینا و محمدی خبازان، سهند. 1397. روان-اسطوره‌شناسی؛ فرهنگ روان‌رنجوری‌های اسطوره‌ای. تهران : سخن.
فردوسی. 1394. شاهنامه فردوسی. تهران : هرمس.
کریستن‌سن، آرتور امانوئل. 1393. نمونه های نخستین انسان و نخستین شهریار. ترجمه‌ی ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران : چشمه. مختاریان، بهار. 1392. درآمدی بر ساختار اسطوره‌ای شاهنامه. تهران: آگه
معین، محمد. 1328. جام جهان‌نما. دانش. سال اول، شماره‌ی 6، شهریور ماه. صص 300-307.
مقدم، محمد. 1380. جستار درباره‌ی مهر و ناهید. تهران : هیرمند.
مقدم، محمد .1343. مهرابه یا پرستشگاه دین مهر. نشریه انجمن فرهنگ ایران باستان. دوره‌ی اول، مهرماه، شماره 3.
نامورمطلق، بهمن و عوض‌پور، بهروز. 1395. و اکنون ما در راهیم. تهران : انتشارات کتاب‌آرایی ایرانی.
نامورمطلق، بهمن. 1392. درآمدی بر اسطوره‌شناسی. تهران : سخن.
نیکزاد حسینی، کریم 1335. فهرست تاریخچه مصور ابنیه تاریخی اصفهان. بی‌نا.
هنرفر، لطف‌الله. 1351. کاخ چهلستون. مجله هنر و مردم. تیرماه. شماره 121.
Bartholomae, Christian. 1961. Altiranisches wörterbuch. Berlin: K. J. Trübner.
Creuzer, G. Friedrich .1810. Symbolik und Mythologie der alten Völker, 1 Bd. Leipzig Darmstadt.
Creuzer, G. Friedrich .1836. Symbolik und Mythologie der alten Völker -Vol 1- 4. Leipzig Darmstadt, C.W. Leske.
Feldman B. 1972. The rise of modern mythology, 1680-1860. Richardson R.D. Indiana University Press.
Gray, Louis Herbert. 1929. The Foundations of the Iranian Religions. Mumbai: Bombay.
MacKenzie, D. N .1971. A concise Pahlavi dictionary. London: Oxford University Press. Nourai, ali .2011. An Etymological Dictionary of Persian, English and other Indo-European Languages. Nobel Press.
Renard, M. 1953. Aspects anciens de Janus et de Junon in Revue belge de philologie et d'histoire 31.1.
Roman, Luke and Roman, Monica. 2010. Encyclopedia of Greek and Roman Mythology. Infobase Publishing.
Skeat, Walter. 1901. Notes on English etymology; chiefly reprinted from the Transactions of the Philological society. Oxford: The Clarendon press.
Texir, Charles Felix Marie. 1842. Description de I’Armenie, vol 2. Paris: Mespota press.
URL 1; https://www.flickr.com/photos/youngrobv/905050412/ (access date: 2021/05/02)
URL 2; http://ghiasabadi.com/niasar0.html (access date: 2021/06/12)
URL 3; https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Chehel_Sotoun_Inside,_Isfahan.jpg (access date: 2021/06/12)