معناکاوی نقش مایه درخت کهنسال در نگاره خون دماغ شدن اسکندر و آسائیدن او از هفت اورنگ جامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد هنر اسلامی، گروه هنر اسلامی، دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.

2 استادیار گروه فرش، دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

درختان در نگارگری ایرانی، به عنوان اصلی­ترین عنصر طبیعت، در اغلب نگاره­ها وجود دارند. درختان گره خورده کهنسال از عناصر تصویری شاخص در نگاره­های مکتب مشهد است که نمونه بارز آن در هفت اورنگ جامی وجود دارد. در آخرین نگاره این مجموعه به نام (خون دماغ شدن اسکندر و آسائیدن او) درخت تنومند کهنسالی وجود دارد که شاخه­های آن در حال سوختن است. برای کشف مفاهیم وجود این درخت، در این پژوهش از علم نشانه شناسی استفاده شده است. حال سوال اصلی این است که نقش­مایه درخت کهنسال در نگاره مورد نظر، بر چه مفاهیم ضمنی، خارج از وجه ارجاعی خود دلالت دارد؟ در این پژوهش سعی بر آن است که با علم نشانه شناسی، برگرفته از نظریات کرس، ون لیوون و شعیری در راستای تحلیل متن و تصویر به مفاهیم ضمنی درخت کهنسال در نگاره مذکور دست یافت. روش تحقیق، توصیفی، تحلیلی و نشانه شناسی دیداری است. شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه­ای است. بر­اساس مطالعات نشانه شناسی نتایج حاصله نشان می­دهد که وجود درخت در این نگاره تنها یک نشانه تصویری برای نشادن دادن طبیعت نیست و جنبه­ای کاملا نمادین دارد که می­تواند نمادی از اسکندر و ابراهیم میرزا (برادرزاده شاه طهماسب) حامی و پشتیبان خلق هفت اورنگ جامی باشد.

کلیدواژه‌ها


آژند، یعقوب (1395).نگارگری ایران(جلد دوم)،تهران:سمت.
افروغ، محمد(1389).نماد و نشانه شناسی در فرش ایران،تهران:جمال هنر. تقوی، لیلا(1394). از متن تا تصویر: نشانه شناسی صورت و معنا در نقاشی قهوه خانه‌ای، رشد آموزش هنر، (شماره2)، 14-21.
جامی، نورالدّین عبدالرّحمن بن احمد(1378).مثنوی هفت اورنگ، تحقیق و تصحیح جابلقا دادعلیشاه و ....(جلد دوم)،تهران: میراث مکتوب. جامی، نورالدین عبدالرحمن(1351). مثنوی هفت اورنگ، به تصحیح و مقدمه مرتضی مدرس گیلانی، تهران: سعدی.
حقایق، آذین؛ سجودی، فرزان(1394). تحلیل معنا شناختی دو نگاره از شاهنامه فردوسی بر اساس الگوی نشانه شناسی اجتماعی تصویر، هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، (شماره2)، 5-12.
دوبوکور، مونیک(1373).رمزهای زنده جان،(ترجمه جلال ستاری)،تهران:مرکز. روحانی، حمیدرضا(1394).شواهد تصویری از ملازمت و ارتباط شیخ محمد نقاش با دربار سلطان ابراهیم میرزا،باغ نظر،(شماره36)، 29-38.
سیمپسون، ماریاناشرو(1382).شعر و نقاشی ایرانی،(فرزاد عبدالعلیکیانی(مترجم))،تهران: نسیم دانش.
شعیری، حمیدرضا(1392).نشانه-معنا شناسی دیداری،تهران: سخن. صالحی، سودابه(1394). روش شناسی تحقیق بصری: خوانش تصویر، نقد کتاب هنر، (شماره5 و 6)، 251-266.
عظیمی نژاد، مریم، علیرضا خواجه احمد عطاری، صمد نجارپور جباری، و بهاره تقوی نژاد (1396). تحلیل ساختاری نگاره-های هفت اورنگ جامی در کارستان هنری سلطان ابراهیم میرزا، نشریه مطالعات هنر اسلامی، (شماره 27)، 1-28.
کری ولش، استوارت(1384).نقاشی ایرانی (نسخه نگاره های عهد صفوی)، (احمدرضاتقا (مترجم))،تهران:فرهنگستان هنر.
کریم زاده تبریزی، محمدعلی(1376).احوال و آثار نقاشان قدیم ایران و برخی از مشاهیر نگارگر هند و عثمانی،تهران: مستوفی.
کرس، گونتر؛ ون لیوون، تئو(1395).خوانش تصاویر(دستور طراحی بصری)،(سجاد کبگانی (مترجم))،تهران: هنر نو.
کیوانی، شادان(1382).تحول منظره در نگارگری ایران،ماه هنر،(شماره63-64)، 102-107.
منشی قمی، قاضی میر احمد(1383).گلستان هنر،تهران: منوچهری.
نفیسی، نوشین دخت(1384).چشم انداز طبیعت در نگارگری ایران: نظر اجمالی به مجالس نسخه های خطی سده هفتم تا دهم هجری،خیال شرقی،(شماره2)، 50-55.
نجفی، مریم؛ افشاری، مرتضی(1390).ویژگی‌های بصری درختان در نگارگری ایران،ماه هنر،(شماره 162)، 82-85.
یا حقی، محمدجعفر(1386).فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادبیات فارسی،تهران: فرهنگ معاصر. https://www.si.edu/search/collection-images?edan_q=F1946.12.298