آگاهی تاریخی از هنر در مکتوبات اعتمادالسلطنه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، گروه تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، دانشکده علوم نظری و مطالعات عالی هنر، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

2 استادیار گروه فلسفه هنر، دانشکده علوم نظری و مطالعات عالی هنر، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

چکیده

دوران قاجار بالاخص عصر ناصری، سرآغاز شکل­ گیری تاریخ ­نگاری نوین ایران و مقارن با پیدایش مفهوم هنرهای زیبا در غرب است. محمدحسن اعتمادالسلطنه از مورخان برجسته ­ی این ایام بوده که به­ واسطه­ ی برخورداری از رویکردی نوین در تاریخ ­نگاری و علاقمندی به تحقیق و تفحص در آثار تاریخی و ابنیه، تالیفاتش در زمینه­ ی تاریخ هنرهای ایران حائز اهمیت هستند. در پژوهش حاضر، با راهبردی کیفی در چهارچوب مطالعات تاریخی و به شیوه­ ی تفسیری-تاریخی به بررسی مکتوبات او شامل تاریخ منتظم ناصری، المآثر و الآثار، مرآه ­البلدان و روزنامه­ ی خاطرات اعتمادالسلطنه پرداخته­ ایم. سوال اصلی پژوهش این­ است که آگاهی تاریخی­ از هنر در مکتوبات اعتمادالسلطنه چگونه است؟ و مصادیق این آگاهی کدامند؟ مرور آثار مذکور حاکی از وجود اطلاعاتی قابل تامل در رابطه با تاریخ­ هنر ایران اعم از بناها، آثار باستانی و هنری است که می ­تواند نویدبخش پیدایش روندی تازه در تاریخ ­نگاری هنر ایران در امتداد تحولات تاریخ هنر غرب و خصوصا فرانسه­ ی آن دوران باشد. آگاهی تاریخی اعتمادالسلطنه در مقام خاستگاه ظهور این اطلاعات، ذیل عناوین آشنایی با مطالعات غربی در باب تاریخ هنر، و شیوه ­های تاریخ ­نگاری هنر نزد او دسته­ بندی شده است. شیوه ­های تاریخ ­نگاری اعتمادالسلطنه نیز در توجه به هنرمندان، سکه ­شناسی و باستان­ شناسی، و اشاره به متون مرتبط با هنرها تجلی یافته ­اند.

کلیدواژه‌ها


آدمیت، فریدون(1357)، اندیشه‌های میرزا آقا خان کرمانی، انتشارات پیام، تهران.
اسمیت، رابرت مرداک(1399)، هنر ایران، مترجم کیانوش معتقدی، انتشارات خط و طرح، تهران.
اعتماد‌السلطنه، محمدحسن خان(1350)، روزنامه‌ی خاطرات اعتمادالسلطنه، مصحح ایرج افشار، انتشارات امیرکبیر، تهران. اعتماد‌السلطنه، محمدحسن خان(1362)، چهل سال تاریخ ایران؛ در دوره‌‌ی پادشاهی ناصرالدین شاه، جلد اول: المآثر و الآثار، مصحح ایرج افشار، انتشارات اساطیر، تهران.
اعتماد‌السلطنه، محمدحسن خان(1363)، تاریخ منتظم ناصری، جلد 1، 2 و 3، مصحح محمد اسماعیل رضوانی، دنیای کتاب، تهران. اعتماد‌السلطنه، محمدحسن خان(1367)، مرآه‌البلدان، جلد 1 و 2 ، مصحح عبدالحسین نوائی و میرهاشم محدث، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران.
اعتماد‌السلطنه، محمدحسن خان(1368)، مرآه‌البلدان، جلد 4 ، مصحح عبدالحسین نوائی و میرهاشم محدث، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران.
ترین، لین(1399)، تاریخ تاریخ هنر در فرانسه، مترجم سعید حقیر، کتاب فکر نو، تهران.
توکلی طرقی، محمد(1381)، تجدد بومی و بازاندیشی تاریخ، نشر تاریخ ایران، تهران.
سپهر، محمدتقی لسان‌الملک(1377)، ناسخ‌التواریخ؛ تاریخ قاجاریه، جلد 1و 3، مصحح جمشید کیانفر، انتشارات اساطیر، تهران.
علیزاده بیرجندی، زهرا و ناصری، اکرم(1395)، پیوندهای هنر و سیاست در عصر قاجار و پیامدهای آن، باغ نظر، سال سیزدهم، شماره 42، 67-78.
فرنی، اریک(1383)، روش‌های تاریخ‌نگاری هنر و سیر تحول آن‌‌ها، خیال (فرهنگستان هنر)، مترجم زهرا اهری، شماره 10، 64-89. قاجار، ناصرالدین شاه(1397)، روزنامه‌ی خاطرات ناصرالدین شاه قاجار؛ از رجب 1284 تا صفر 1287 ق. ، جلد 2، مصحح مجید عبدامین، انتشارات دکتر محمود افشار با همکاری نشر سخن، تهران.
کیان‌فر، جمشید(1388)، مطبوعات دولتی ایران در عصر قاجار، پیام بهارستان، سال اول، شماره 3، 273-299.
ماینر، ورنون هاید(1393)، تاریخ تاریخ هنر (سیری در تاریخ تکوین نظریه‌ی هنر)، مترجم مسعود قاسمیان، فرهنگستان هنر ؛ سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه‌ی علوم انسانی، تهران.
منشی‌قمی، قاضی میراحمد(1352)، گلستان هنر، احمد سهیلی‌خوانساری، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران.
میرزایی‌مهر، علی‌اصغر(1391)، مقایسه‌ی تطبیقی گلستان هنر با مناقب هنروران (بخش نقاشی و نقاشان)، هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، دوره‌ چهارم، شماره 49، 45-56.
هدایت، رضاقلی خان(1356)، سفارت‌نامه‌ی خوارزم، مصحح علی حصوری، کتابخانه‌ی طهوری، تهران.