تبیین قواعد تصویرگری اسب در سه شاهنامه‌ی تیموری با تکیه بر متون اسب‌شناسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد پژوهش هنر، گروه پژوهش هنر، دانشکده علوم نظری و مطالعات عالی هنر، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

2 استادیار گروه مطالعات موزه، دانشکده حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

چکیده

اسب با همان حضور پررنگی که در زیست گذشتگان -خصوصاً پادشاهان- داشته به تصاویر کتاب ها راه پیدا کرده است، از این رو او یکی از مهم­ترین ابژه­ های تصویری در خلق نگاره­ ها قلمداد می ­شود. با توجه به این موضوع و نگاه به ارزش حیوانی که نه تنها نماینده ­ی قدرت و عظمت یک لشکر بوده است بلکه نقش یگانه ­ای در خودنمایی­ های شاهانه ایفا می­ کرده باید پرسید مصوران او را چگونه به تصویر کشیده ­اند؟ آن­ها که خود در بستر جامعه­ ی درباری می ­زیسته و یحتمل صاحب اسبی بوده تا چه اندازه در تصویرگری این حیوان به کیفیاتی ­وفادار بوده­­ که بر اسب خوب و زیبا دلالت داشته است؟ آیا این کیفیات که مستخرج از متون اسب­ شناسی از جمله فَرَس­نامه­ ها و دیگر کتاب­های نوشته شده در باب خیول و اسبان است با معیارهای مصوران در تصویرگری اسب هم­پوشانی دارد یا به کل متفاوت از یکدیگر هستند؟ برای پاسخ به این سوال­ها تنها سه شاهنامه­ ی مصور عصر تیموری به روش توصیفی-تحلیلی مطالعه شده ­اند. دو نتیجه از این پژوهش حاصل می­شود، نخست اینکه بازنمود اسب در این سه دست ­نوشته ­ی مصور خارج از چارچوب طبیعت نبوده است. دوم آنکه مصوران شاهنامه­ ی بایسنغری تلاشی ستودنی در جهت تصویرگری اسب نیک داشته ­اند­ و معیارهای ایشان بسیار به گفته­ های اسب­شناسان نزدیک است.

کلیدواژه‌ها


ابن ابی الربیع. 1431 ق. سلوک المالک فی تدبیر الممالک. به اهتمام عبدالعزیز بن فهد بن عبدالعزیز. ریاض: دار العاذریة للطباعة و النشر.
ابن قتیبه, عبدالله بن مسلم. 1418 ق. عیون الخبار. به اهتمام یوسف علی طویل. بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن منذر، ابو بکربن البدرالدین البیطار. 1993 م. کامل الصناعتین فی البیطره و الزردقه. به کوشش عبدالرحمن ابریق. حلب: معهد التراث العلمی العربی.
امرؤالقیس. 1998. دیوان امرؤالقیس. شرح د.یاسین الایوبی. بیروت: المکتب الاسلامی.
پانوفسکی, اروین. 1395. معنا در هنرهای تجسمی. ترجمه‌ی ندا اخوان مقدم. تهران: چشمه.
تاجبخش, حسن. 1396. تاریخ دامپزشکی و پزشکی ایران. جلد دوم. تهران: دانشگاه تهران.
سلّومی, عبدالعزیر. 1406 ق. دیوان الجند: نشأته و تطوره فی دولته الاسلامیه حتی عصر المامون. مکه: مکتبه الطالب الجامعی. سمرقندی، دولتشاه. 1382. تذکرة الشعرا. به سعی و اهتمام ادوارد براون. تهران: اساطیر.
سوچک, پریسیلا. 1388. "نظریه و کاربست چهره نگاری در سنت ایرانی. " مجموعه مقالات نگارگری ایرانی اسلامی در نظر و عمل", صالح طباطبایی. تهران: فرهنگستان هنر.
شاه قلی. 1387. فرس نامه. به اهتمام یوسف بیگ باباپور. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
شاهکارهای نگارگری ایران. 1384. تهران: موزه هنرهای معاصر. شجاع. 1374. انیس الناس. به اهتمام ایرج افشار. تهران: علمی و فرهنگی. فخر مدبر، محمد بن منصور بن سعید. 1346. آداب الحرب و الشجاعه، به اهتمام احمد سهیلی خوانساری. تهران: اقبال.
قدامه ابن جعفر. 1229 ق. الخراج و صناعه الکتابه. به کوشش محمدحسین الزبیدی. بغداد: دارالرشید.
قلقشندی, شهاب الدین احمد بن عبدالله. 1408 ق. صبح الاعشی فی کتابه الانشاء. به اهتمام محمدحسین شمس الدین. جلد دوم. بیروت: دارالکتب العلمیه.
گیلانی, نظام‌الدین احمد. 1375. مضمار دانش. به اهتمام نادر حائری. تهران: نشر دانشگاهی.
نهاوندی، قیم. 1395. فرس‌نامه، به کوشش آذرتاش آذرنوش و نادر مطلبی کاشانی. تهران: نی.
منابع خطی
انیس الناس شجاع (نسخه‌ی شماره‌ی 9518 کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی، سده‌ی 9ق.).
شاهنامه‌ی ابراهیم سلطان (نسخه‌ی شماره‌ی Ouseley Add.176 کتابخانه‌ی بودلیان، سده‌ی 834-839 ق.).
شاهنامه‌ی محمد جوکی (نسخه‌ی شماره‌ی MS RAS 239 انجمن سلطنتی آسیایی لندن، سده‌ی 843 ق.)
فرس‌نامه‌ی عبدالله خان فیروزجنگ (نسخه‌ی شماره‌ی suppl.pers 1554 کتابخانه‌ی ملی پاریس، سده‌ی 11 ق.)
Al-Sarraf, Shihab. 1990. Furusiyah, Literature of the Mamluk Period. Riyad.
Grabar, Oleg. 2000. Mostly miniatures: An introduction to Persian painting. New Jersey: Princeton University Press. J.Roxburgh, David. 2002. "Persian Drawing, ca. 1400-1450: Materials and Creative Procedure." Moqarnas 44-77.
--------------. 2001. Baysunghur’s Library: Question related to its chronology and production." journal of social affairs 18. num 72.
--------------. 2001. The Aesthetics of Aggregation: Persian Anthologies of the Fiftennth Century." Princeton Papers: Interdisciplinary Journal of Middle Eastern Studies 119-142.
Sims, Eleanor. 1992. "The Illustrated Manuscripts of Firdausi's "Shahnama" Commissioned by Princes of the House of Timur." Ars Orientalis 22: 43-68.
Wright, Elaine. 2013. “The Look of the Book: Manuscript Production in Shiraz, 1303-1452”. Washington: Freer Gallery of Art, Smithsonian Institution.