2
دانشیار گروه پژوهش هنر، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
10.22059/jfava.2023.350571.667005
چکیده
مثنی‌برداری یا مشقِ قلمی در سنت نقاشی ایرانی، از مصادیق بارز رابطه بیش‌متنی است و یکی از قابل‌‌توجه‌ترین نمونه‌ها در این زمینه نگاره «نقاش نشسته» به‌قلم بهزاد است که نوعی طرح‌برداری از نقاشی «کاتب نشسته» بلینی است. هدف از این مطالعه شناخت چگونگی ارتباط یک پیش‌متن غیرایرانی با یک بیش‌متن ایرانی با روش بیش‌متنیت ژنت است؛ و درصدد پاسخ به دو سؤال است که نگاره مثنی‌برداری‌شده بهزاد از نقاشی بلینی بیشتر به کدام گونه از بیش‌متنیت‌ها تمایل دارد؟ و در فرآیند کپی‌برداری، چه تغییراتی در نگاره بهزاد ایجاد شدهاست؟ مطالعه یکی از نخستین یکه‌صورت‌های ایرانی که براساس پیش‌متنی غیرایرانی ایجاد شدهاست، از ضروریات این پژوهش است. این پژوهش از نوع توسعه‌ای است و به روش توصیفی-تحلیلی انجام شدهاست. روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای و مشاهده مستقیم نقاشی‌هاست. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات کیفی و با رویکرد بیش‌متنیت ژرار ژنت است. نتایج نشان‌می‌دهد که مثنی‌برداری بهزاد از نقاشی بلینی براساس گونه‌شناسی بیش‌متنیت ژنت در دسته «ترانسپوزیشن» (تراگونگی با کارکرد جدّی) است. تراگونگی‌های ایجادشده در بیش‌متن شامل تغییرات شکلی، موضوعی، ترکیب‌بندی، رنگی و نوری است. بهزاد در طرح‌برداری از یک اثر غیرایرانی نگاه تقلیدی صرف نداشته و در خلق یک بیش‌متن جدید و مستقل، از سنت نقاشی ایرانی و جامعه خود تأثیر پذیرفته و آن را بسیار خلاقانه در اثرش نشان داده‌است.
)