بازشناسی طراحی فرهنگ‌محور در منسوجات عصر آل‌بویه (با تأکید بر سه نمونه از پارچه‌های تدفینی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مطالعات عالی هنر، دانشکدۀ هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 گروه مجسمه سازی و نقاشی. دانشکده هنرهای تجسمی. پردیس هنرهای زیبا. دانشگاه تهران

3 مطالعات عالی هنر، دانشکدۀ هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران

10.22059/jfava.2022.330145.666835

چکیده

آل‌بویه از دیلمیان شیعۀ زیدی، مدعی میراث‌داری ساسانیان بودند. دورۀ ایشان، به واسطۀ برخورداری از فرهنگی شیعی-ایرانی از مهمترین اعصار تمدن اسلامی‌ بود. آثار هنری آنها نمایانگر بازگشتی به هویت ملی-ایرانی در عین بهره‌گیری از مفاهیم اسلامی است. از شاخص‌ترین مصنوعات این دوره منسوجات‌اند. در تزئین آنها، نقوش برگرفته از ایران‌باستان در قالب مفاهیم دینی همراه آیات و نوشته‌های اسلامی استفاده شده‌ و می‌توان به کاربرد خاص بعضی از نمونه‌ها در مراسم تدفین اشاره نمود که تا پیش از این کمتر بدان توجه شده. این مقاله ضمن مطالعۀ فرهنگ و عقاید حاکمِ مؤثر در دورۀ آل‌بویه، با هدف تبیین زمینه‌ها و عوامل مؤثر بر چگونگی طراحی نقوش منسوجات این عصر، به مطالعۀ تزئینات سه نمونه از پارچه‌های تدفینی محفوظ در موزه‌های کلیولند و ویکتوریا-آلبرت با استفاده از رویکرد طراحی فرهنگ‌محور پرداخته و به این سوال پاسخ می‌دهد که عوامل موثر بر طراحی نقوش منسوجات تدفینی آل‌بویه کدام‌اند. روش پژوهشِ مقاله تفسیری-تاریخی بوده. اطلاعات از منابع کتابخانه‌ای و سایت‌های معتبر گردآوری، به ‌صورت کیفی تحلیل شده‌اند. نتایج حاکی از تاثیر هم‌کناری اعتقادات زرتشتی، اعتقادات شیعی‌ و سنت‌های هنری دوران‌های ساسانی و اسلامی در شکل‌گیری تزئینات منسوجات است. نکته مهم، توجه به کاربرد و کاربر در طراحی نوع تزئینات این منسوجات است.

کلیدواژه‌ها