تبارشناسی گل سوسن (زنبق) در گل و مرغ ایرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه صنایع دستی، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، شهر تهران، ایران

2 دانشیار دانشکده هنرهای کاربردی دانشگاه هنر

چکیده

گل سوسن(شوشن) از گیاهان شوش خوزستان با ایزدان ایلامی، پیوند مذهبی خورده است و وجهی نمادین در فرهنگ و هنر ایران باستان دارد. هدف، تبارشناسی گل سوسن و پیوند آن با ایزدان در هنر ایران باستان و استحاله آن در دوره اسلامی است. از این‌رو نسبت گل سوسن آسمانی با الهه آناهیتا چیست و استحاله آن به اسلیمی در دوره اسلامی چگونه نمود یافته است؟ جایگاه آن در گل و مرغ صفوی تا قاجار چیست؟ روش تحقیق، توصیفی و تحلیلی و جمع‌آوری داده‌ها، کتابخانه‌ای و الکترونیکی است. یافته‌ها نشان دارد گل سوسن با دو امشاسبند هورتات و امرتات در متون پیش از اسلام شناخته شده که به همراهی الهه آناهیتا، نگهبانان گیاه و آب برروی زمین‌اند. در هنر ایران باستان، سوسن در کنار نیلوفر با اهورامزدا، تثلیث مقدس ایرانیان را تشکیل داده و با حضور در دیوارنگاره‌های پلکان کاخ آپادانا بر وجه مذهبی خویش صحه گذارده‌اند. در دوره اسلامی، هنرمندان نقش انتزاعی سوسن را در قالب اسلیمی یا آرابسک در اماکن مذهبی تثبیت کردند. از دوره صفوی به بعد که نقاشی ایرانی به طبیعت‌گرایی متمایل شد، هنرمندان ضمن بهره‌بردن از نقاشی غربی، آن را به صورت واقع‌گرایانه نه تنها در نقاشی دیواری و مرقعات بلکه در بافت پارچه‌ها به کاربردند.

کلیدواژه‌ها