پیدایی خط افق در نقاشی با نگاه به سفال‎نگاره‎های سلجوقی تا نسخه‎نگاره‎های ایلخانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

چکیده

خط افق به‎ویژه در طبیعت‎نمایی، همچون شیرازه‎ای آسمان را به زمین می‎پیوندد و هرآنچه را در این فضاست، به‎شیوه‎ای منطقی، جای‎گیر می‎سازد. گرچه امروز، بازنمایی خط افق در نقاشی آسان می‌نماید؛ بررسی نسخه‎نگاره‎های پیشاتیموری، تکاپوهای هنرمندان را در رسیدن به چهارچوبی برای بازنمایی روشمندِ عناصر بصری، بدون سردرگمی در فضای آسمان‌ـ‌‌زمین بازمی‌نماید. پژوهش کنونی با کنکاش در آثار سده‎های 5ـ8هـ می‎کوشد روند پیدایی و چهارچوب‎های ترسیمی خط افق، نیز جنبه‎هایی از کارآمدی آن را در نقاشی ایرانی آشکار سازد. بازخوانی نگاره‎های ایرانی برپایۀ چهارچوب‎های منطقی و فهم‎پذیر هندسی، چگونگی صورت‎یابی و معناپذیری آن‎ها را دست‎یافتنی می‎سازد و این هنر را از پدیده‎ای دیگرجهانی به سپهر ادراکی بینندۀ امروز می‎آورد. پژوهش نشان می‎دهد در نخستین آثار، مرزبندی فضای آسمان و زمین صورت نمی‎گرفته و فضای تصویر، معلق بوده است. سپس، هنرمندان کوشیده‎اند این فضا را با ترسیم مرز آسمان(خط آسمان) و گاه مشخص نمودن حدود آبگیرها (ترازهای آبگیر) به‎سامان آورند. بهره‎گیری از کادرهای پایین نقاشی در جایگاه تراز (کادرـ‎ترازها) و سپس پرداخت پهنۀ زمین (خط زمین) گام‎های بعدی ایشان بود؛ تا سرانجام در نسخه‎های ایلخانی، خط افق پدیدار شد و سامان‎یابی و گسترش ژرفناکی نقاشی ایرانی را ممکن ساخت. پژوهش به‎شیوۀ توصیفی‎ـ‎تحلیلی و با جستجویِ افزون‎بر 30 نمونۀ سفالینه و 300 نسخه‎نگاره از 40 نسخه برجستۀ سده‎های یادشده، پیش می‎رود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات