تبیین نقش در تنکه کوبه‌های قلم‌زنی شده شهر یزد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهش هنر، گروه هنر، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد اصفهان (خوراسگان،) دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.

2 استادیار گروه هنر، دانشکدة هنر و معماری، دانشگاه علم و فرهنگ، تهران، ایران.

3 استادیار گروه فلسفه هنر، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد اصفهان (خوراسگان،) دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

چکیده

تنکه، سینی زیرین کوبه‌ها است که بخش‌های دیگر کوبه همچون سندان، حلقه و پاچفت، بر آن نصب می‌گردند. مشبک‌کاری و قلم‌زنی، دو شیوة تزئین تنکه‌های یزد در گذشته بوده‌اند که قلم‌زنی از تداول بیشتری نسبت به مشبک‌کاری برخوردار بوده است. بر این اساس، نگارندگان کوشیده‌اند با تکیه‌بر نقوش 18 تنکة قلم‌زنی شدة دورة قاجار، به شیوة‌ توصیفی- تحلیلی و با روش میدانی و کتابخانه‌ای، به سؤالاتی درزمینة‌ چیدمان، گونه‌گونی، بنیادها و مفاهیم نقوش تنکه‌ها، پاسخ دهند. نتیجه‌ این تحقیق نشان داد، نقوش تنکه‌ها، از چهار الگوی گل و مرغ و بته، هندسی، ختایی و اسلیمی، پیروی می‌کنند. به نظر می‌رسد فرم قاب مرکزی تنکه‌ها، متأثر از کتاب‌آرایی است و چیدمان نقش، مانند فرش و فضای معماری ایران، بازتابی است از باغ ایرانی و فردوس مثالی. حاشیه‌ها مانند حصار، تأکیدی هستند بر درون‌گرایی به‌عنوان رکن اساسی معماری ایران. اژدها در انتهای شاخه‌های درخت گونه‌ اسلیمی، دافع نیروهای شر، و نقوش ختایی و حیوانی در میان شاخه‌ها، خاطرة بوستان را در پای درختان اسلیمی زنده می سازند. همچنین سرو و انار در هیئت درخت زندگی، جاودانگی، باروری، زیبایی و سودمندی را برای ساکنین خانه طلب می‌کنند. آنچه تنکه‌ها را پس از ویژگی‌های کاربردی، به طلسمی جهت تعویذ و آرزو بدل ساخته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  • آژند، یعقوب (1393)، هفت اصل تزئینی هنر ایران، پیکره، تهران. - آلن، جیمز (1381)، هنر فولادسازی در ایران، ترجمة پرویز تناولی، یساولی، تهران.
  • - احتشامی هونه گانی، خسرو (1389)، مجری معانی؛ تعریف‌نگاری واژه‌های هنری و صناعتی در متون عصر صفوی، سوره مهر، تهران.
  • - اسکندرپور خرمی، پرویز (1400)، طوبای گل و مرغ، شرکت چاپ و انتشارات سازمان اوقاف و امور خیریه، تهران.
  • - اسکندرپور خرمی، پرویز (1399)، گل‌های ختایی، شرکت چاپ و انتشارات سازمان اوقاف و امور خیریه، تهران.
  • - اسکندرپور خرمی، پرویز (1397)، اسلیمی و نشان، شرکت چاپ و انتشارات سازمان اوقاف و امور خیریه، تهران.
  • - افشار، ایرج (1348)،« نقش‌هایی از یزد». هنر و مردم. دورة جدید، (شمارة 82)،صص 15-17.
  • - افشار، ایرج (1374)، یادگارهای یزد، انجمن آثار ملی، تهران.
  • - بهار، مهرداد ( 1386)، از اسطوره تا تاریخ. گردآورنده و ویراستار ابوالقاسم اسماعیل پور، چشمه، تهران.
  • - بهداد، حمید؛ مجابی، کل علی(1400)،« تنوع طرح و نقش در کوبه‌های ابنیة تاریخی بافت سنتی شهریزد». هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دورة 26، شمارة 3، صص 51، 63 .
  • - پاکباز، روئین (1381)، دایره المعارف هنر، فرهنگ معاصر، تهران.
  • - پرهام، سیروس؛آزادی، سیاوش(1370)، دستبافت های عشایری و روستایی فارس،امیرکبیر، تهران.
  • - پوپ، آرتور؛ اکرمن، فیلیس (1394)، سیری در هنر ایران. ترجمه و ویرایش سیروس پرهام، علمی و فرهنگی، تهران.
  • - پوپ،آرتور اپهام(1378)، سیر و صور نقاشی ایران. ترجمة یعقوب آژند، مولی، تهران.
  • -تفضلی، احمد (1398)، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، سخن، تهران.
  • - توحیدی، فائق (1390)، مبانی هنرهای فلزکاری، نگارگری، سفالگری، بافته‌ها و منسوجات، معماری، خط و کتابت، سمیرا، تهران.
  • - حسن، زکی محمد (1320)، صنایع ایران؛ بعد از اسلام. ترجمة محمدعلی خلیلی، کتاب‌فروشی و چاپخانة اقبال، تهران.
  • - حجتی، سمیه (1392)، قلم‌زنی؛ هنری ماندگار، میردشتی، تهران.
  • - حمزه لو، منوچهر ( 1383)، هنر قلم‌زنی در ایران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، تهران.
  • - دادگی، فرنبغ(1380). بندهش، گزارنده مهرداد بهار،توس، تهران.
  • - دو بوکور، مونیک (1376)، رمزهای زنده جان. ترجمة جلال ستاری، مرکز، تهران.
  • - زمانی، عباس (1352)،« طرح ارابسک و اسلیمی در آثار تاریخی اسلامی ایران». هنر و مردم، (شمارة 126)، 35-17.
  • - زمرشیدی، حسین (1387)، طاق و قوس در معماری ایران، شرکت عمران و بهسازی شهری ایران، تهران.
  • - سید صدر، سید ابوالقاسم (1388)، دایره المعارف هنرهای صنایع‌دستی و حرف مربوط به آن، سیمای دانش، تهران.
  • - شیرین بخش، زهره (1394)، اصطلاح نامة صنایع‌دستی و هنرهای سنتی ؛ فلزکاری، بنیاد ایران‌شناسی، تهران.
  • - فتوح نژاد، رضا (1396)، قلم‌زنی و شناخت ابزار، دانشگاه شیراز، تهران.
  • - فریه، ر. دبلیو (1374)، هنرهای ایران. ترجمة پرویز مرزبان، پژوهش فرزان روز، تهران.
  • - کیان، مریم (1381 )،« چلنگری در هنرهای سنتی». ماهنامه کتاب ماه هنر. سال پنجم، ( شمارة 45/46)، صص62 -66 .
  • - گلاک، جی؛ گلاک، سومی هیراموتو (1355)، سیری در صنایع‌دستی ایران. ترجمة یحیی ذکاء و رضا علوی، بانک ملی، تهران.
  • - مجیدزاده، یوسف (1388)، تاریخ و تمدن بین‌النهرین: هنر و معماری، مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
  • - مصطفوی گرجی، سیده طاهره؛ زارعی، شیدسا (1393)، « بررسی کوبه‌های درهای شهمیرزاد از قاجاریه تا امروز»، مجموعه مقالات دومین همایش ملی هنر تبرستان- معماری بومی. بابلسر، دانشگاه مازندران،صص213- 221.
  • - ملکرادة بیانی، ملکه (1363)، تاریخ مهر در ایران، یزدان، تهران.
  • - مهرنگار، منصور (1390 )،« بررسی جلوه‌های نمادین نوشتار و نقش بر پهنة درهای خانه‌های سنتی یزد». ماهنامه کتاب ماه هنر، (شمارة 159)،صص 8- 64.
  • - وولف، هانس (1384)، صنایع‌دستی کهن ایران. ترجمة سیروس ابراهیم‌زاده، علمی فرهنگی، تهران.
  • - هال، جیمز (1380)، فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمة رقیه بهزادی، فرهنگ معاصر، تهران.
  • - یاحقی، محمدجعفر (1398)، فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادبیات فارسی، فرهنگ معاصر، تهران.
نشریه هنرهای زیبا: هنرهای تجسمی
دوره 28، شماره 2
تیر 1402
صفحه 45-59

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار