واکاوی شکل‌گیری جریان هنر مفهومی در ایران با تاکید بر اولین نمایشگاه‌های برگزار شده

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای پژوهش هنر، گروه مطالعات عالی هنر، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 استاد گروه مطالعات عالی هنر، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.

چکیده

جریان هنر مفهومی از نیمه دوم دهه 1960م در انگلستان و آمریکا آغاز شد و اندکی پس از شکل‌گیری این جریان، هنرمندان ایرانی نیز گام‌هایی جهت نزدیک شدن به مفاهیم آن برداشتند. هدف از این مقاله، تحلیل و بررسی این تلاش‌ها از نخستین جرقه‌ها تا رسیدن به جریانی تثبیت‌شده در هنر معاصر ایران است. در مقاله حاضر که در گستره پژوهش‌های کیفی و توصیفی- تحلیلی قرار می‌گیرد، این سوالات مطرح شده است: بر مبنای ویژگی‌های هنر مفهومی در جهان کدام نمایشگاه شاخص برگزار شده را می‌توان خاستگاه شکل‌گیری و تثبیت این جریان در ایران دانست؟ جریان هنر مفهومی در ایران چه ویژگی‌های منحصر به فردی دارد؟ بر همین اساس، پیشینه هنر مفهومی در ایران با تاکید بر اولین نمایشگاه‌های برگزار شده‌، مورد تحلیل قرار گرفت و این نتیجه حاصل شد که با وجود تلاش‌های اولیه از دهه 1340ش، برگزاری «نخستین نمایشگاه هنر مفهومی ایران» در سال 1380ش موجب ‌شکل‌گیری جریان تثبیت شده هنر مفهومی در ایران شده است. مهم‌ترین ویژگی هنر مفهومی در ایران نیز بر خلاف روند جهانی آن به چالش کشیدن تعریف هنر نبوده، بلکه به مسائل فرهنگی، سیاسی و اجتماعی به ویژه دغدغه‌های فردی و جمعی انسان معاصر در قالب سنت، مذهب و گذشته توجه داشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


الخاص، هانیبال (1385)، بی پرده با آفتاب، تهران: نشر مجال.
امیرابراهیمی، ثمیلا (1388)، فراز و فرودهای دو دهه نقاشی ایران، در جستجوی زمان نو: درآمدی بر تاریخ انتقادی هنر معاصر ایران (جلد دوم)، صص401-427.
امامی، کریم (1395)، گال... گال...گالری: مروری بر رویدادهای هنرهای تجسمی ایران دهه 1340، ترجمه مهران مهاجر، تهران: نیلوفر. پارمزانی، لوردانا (1388)، شورشیان هنر قرن بیستم: جنبش‌ها، نظریه‌ها، مکاتب و گرایش‌ها، ترجمه مریم چهرگان و سمانه میرعابدی، تهران: چاپ و نشر نظر.
پاکباز، رویین (1394)، دایره المعارف هنر، سه جلد، تهران: فرهنگ معاصر.
حقیر، سعید؛ علیزاده، سینا (1400)، پژوهشی درباره رابطه زبان و هنر در هنر مفهومی ایران (1344 تا 1381 شمسی)، نشریه علمی پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی نظر، صص 113-126. Doi: 10.22034/bagh.2021.230663.4545
خلعتبری، آرمان (1400)، درجستجوی آزادی؛ درباره گروه آزاد نقاشان و مجسمه سازان، تهران: موسسه فرهنگی پژوهشی چاپ و نشر نظر. دانشور، رضا (1393)، باغی میان دو خیابان (چهار هزار و یک روز از زندگی کامران دیبا)، تهران: انتشارت بن گاه.
دل‌زنده، سیامک (1396)، تحولات تصویری هنر ایران بررسی انتقادی، تهران: چاپ و نشر نظر.
سمیع آذر، علیرضا (1388)، تاریخ هنر معاصر جهان: اوج و افول مدرنیسم، تهران: چاپ و نشر نظر.
سمیع آذر، علیرضا (1396)، تاریخ هنر معاصر جهان: انقلاب مفهومی، تهران: چاپ و نشر نظر.
سمیع آذر، علیرضا (1395)، زایش مدرنیسم ایرانی، تهران: چاپ و نشر نظر.
کاتالوگ نمایشگاه آبی (1354)، تهران.
کاتالوگ نمایشگاه گنج و گستره 1 (1354)، تهران.
کاتالوگ نمایشگاه گنج و گستره 2 (1355)، تهران.
کاتالوگ نخستین نمایشگاه هنر مفهومی ایران (1381)، تهران: موزه هنرهای معاصر تهران.
کاتالوگ نمایشگاه شور سپید: غلامحسین نامی (1392)، تهران: گالری بوم.
کلاینر، فرد اس. (1394)، هنر در گذر زمان هلن گاردنر: تاریخ فشرده جهان، ترجمه مصطفی اسلامیه و همکاران، تهران: آگه.
کیهان (1356)، نقاشان ما چگونه فکر می‌کنند؟(1)؛ گفت‌وگو با فرامرز پیلارام، نقاش: شکل در درجه اول اهمیت قرار دارد، شماره 10120. مرزهای نو (1356)، هنرمندان ایرانی در نمایشگاه واشنگتن مورد توجه قرار گرفتند، دوره 21، شماره 8.
ممیز، مرتضی (1355)، با چشم‌هام زندگی می‌کنم؛ حرف‌هایی از "مرتضی ممیز" به خاطر دومین نمایشگاه "گنج و گستره"، رستاخیز، شماره 447.
وود، پال (1383)، هنر مفهومی، ترجمه مدیا فرزین، تهران: نشر هنر ایران.
Lewitt, S. (1967). Paragraphs on Conceptual Art. Artforum. Summer, (10), 79–83.
Lippard, L. (1973). Six Years: The Dematerialization of the Art Object 1966 –1972. Berkeley, University of California Press.