تذهیب همواره در کنار کتاب آرایی قراردارد. در میان مکاتب مختلف تذهیب، مکتب تیموری حائز اهمیت است و حضور آن در تذهیب های قرآن صفویه نیز دیده میشود. از طرفی ارتباط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران در عصر صفوی با هند نیز باعث رشد تذهیب گورکانیان در آن دوره گردید. بر همین مبنا پژوهش کیفی حاضر، به روش توصیفی-تحلیلی، با استفاده از منابع کتابخانه ای، به بررسی نمونه هایی از قرآن های مُذَهَب تیموری، صفوی و گورکانی می پردازد. هدف این مقاله، دستیابی به ساختار شرفه در تذهیب های قرآن در دو دوره تیموری و صفوی و تأثیر آن بر شرفه های تذهیب در قرآن های گورکانی است. پرسش اصلی مقاله نیز به این صورت است که شرفه، از لحاظ بصری، در تذهیب های قرآنی ادوار تیموری و صفوی چه خصایصی داشته؟ و این ویژگیها بر شرفه های قرآنی گورکانی چه تأثیری داشته است؟ شرفه های تذهیب های قرآنی در دروه تیموری و صفوی با توازن، تعادل و نظم خاصی بودند که در تذهیب های قرآنی گورکانیان نیز دیده میشود. گورکانیان اجرای شرفه را از تیموریان و صفویان الهام گرفته اند؛ و سلایق هنری سرزمین خود را نیز اعمال میکردند. شرفه های نسبتاً شلوغ، شرفه های رنگی و فشرده، استفاده از فرم های اسلیمی و ختایی متنوع و پرکار در قرآن های هندی بسیار دیده می شود.
- آقامیری، هوشنگ. (1384) شرفه ها نور معنوی در تذهیب، هنر سرای گویا، تهران.
- احمد. عزیز(1366) تاریخ تفکر اسلامی در هند، ترجمه نقی لطفی و محمد جعفر یاحقی، چاپ اول، تهران: انتشارات کیهان.
- ابراهیمیان، محبوبه (1394) بررسی ساختار هندسی نقوش تذهیب در ده نسخه از قرآن های دوره ایلخانی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر تهران.
- بلخاری قهی.حسن(1396)، مفهوم زیبایی و مبانی زیبایی شناسی در قرآن، مجله هنرهای زیبا هنرهای تجسمی، 22(4)، 5-14. doi: 10.22059/jfava.2017.64021
- پناهیان پور. فاطمه(1383)، تذهیب هنر ماندگار، نشریه بینات، تهران: موسسه معرف اسلامی امام رضا(ع)، 11(2)، 197-190.
- پوپ. آرتور اپهام (1387) سیری در هنر ایران، ترجمه سیروس پرهام، جلدپنجم و جلد هفتم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- خادمی ندوشن، فرهنگ و بابامرادی، رسول(1386)، تأثیر هنر نگارگری ایران بر شبه قاره با تأکید بر مکتب نقاشی مغولان هند، مجله مدرس هنر، 5(2)، 36-29.
- خلیلی ناصر. (1382) کمال آراستگی: قرآن نویسی تا قرن سیزدهم هجری قمری، کارنگ، تهران.
- خلیلی، ناصر. (1381) پس از تیمور: قرآن نویسی تا دهم هجری قمری، کارنگ، تهران.
- رخشان، سید غلامعلی و بوشاسب گوشه، فیض الله (1397)، تأثیر نقاشی و تذهیب ایرانی بر هند در دوره حکومت مغولان کبیر از بابر تا پایان اورنگ زیب، نشریه روزگاران، 13(13)، 58-43.
- رسولی. زهرا(1388)، تاثیرنقاشی ایرانی بر نقاشی هند در ادوار مختلف در سرزمین های شمال ودکن هند، پیام بهارستان، 2(5)،360-353.
- سبحانی، جعفر (۱۴۱۲ق) مفاهیم القران، ج6، تهران: موسسه امام صادق.
- سلیمی، مینو(1377) روابط فرهنگی ایران و هند، چاپ اول، تهران: موسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
- شریفی سمیه (1391). بررسی تذهیب های قرآنی دوره های تیموری، صفوی و قاجار، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه کاشان، دانشکده معماری و هنر.
- شریفی. سمیه و امیر حسین چیت سازیان( 1397)، بررسی سیر تذهیب های قرآن در دوره های تیموری، صفوی و قاجار، نشریه پژوهش هنر در علوم انسانی، 3(11)، 74-61.
- شمیلی، فرنوش. غفوری فر فاطمه (1396). جستاری در ساختارشناسی طرح و نقش تذهیب های قرآنی عصر تیموری موجود در آستان قدس رضوی، مجله کتابداری و اطلاع رسانی، (79)، 49-23.
- صدیقی اصفهانی، زهرا (1391). تحلیل بصری تذهیب های سه مجلد از قرآن های دوره قاجار جهت طراحی تذهیب جهبه قرآن، پایان-نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده صنایع دستی.
- طباطبایی، سید محمدحسین (1346) المیزان فی تفسیر القرآن. ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- عظیمی، حبیب الله (1389) ادوار تذهیب در کتاب آرایی مذهبی ایران، مجله هنرهای زیبا هنرهای تجسمی، (41)، 32-23.
- عمید، حسن. (1358). فرهنگ عمید. تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.
- کفشچیان مقدم، اصغر؛ غلامی هوجقان، فاطمه. (1398) مطالعه مفاهیم آرایه‌های تذهیب در عرفان ایرانی اسلامی و تناسب آن با محتوای قرآن، کتابداری و اطلاع رسانی، 22(86)، 6-29. doi: 10.30481/lis.2019.168694.1497
- معین، محمد. (1381). فرهنگ فارسی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
- مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (1375) تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
- منشی قمی، قاضی میر احمد(1383) گلستان هنر، به تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: منوچهری.
- نجارپور جباری، صمد (1395) مفاهیم تذهیب های قرآنی در عصر صفوی، مجله نگره. (40)، 32-47.
- یکتایی. مجید(1353) نفوذ فرهنگ و تمدن اسلامی در سرزمین هند و پاکستان، تهران: اقبال.
- نفیسی، علی اکبر. (2532). فرهنگ نفیسی. تهران: کتابفروشی خیام.
Dehli, Ziauddin, Muhammad (2005); Role of Persians at the Mughal Court: A Historical Study, During 1526 A.D. TO 1707; Quetta: Area Study Centre for Middle East & Arab Countries University of Baluchistan.
)