ﺗﺄثیر مضامین مذهبی بر مولفه‌های بصری در تصویرگری کتاب‌ کودک و نوجوان (دهه 1350 شمسی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای پژوهش هنر، گروه پژوهش هنر، دانشکده پژوهشهای عالی هنر و کارآفرینی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، .ایران.

2 استادیار گروه موزه و گردشگری، دانشکده پژوهشهای عالی هنر و کارآفرینی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.

3 استادیار گروه ارتباط تصویری و تصویرسازی، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر ایران، تهران، ایران.

چکیده

در دهه پنجاه شمسی، کتاب‌های تصویری گوناگونی با موضوعات مذهبی برای مخاطب کودک و نوجوان منتشر شد. این آثار علیرغم ارزش تاریخی و اطلاعاتی که از تحولات فرهنگی و اجتماعی این دوران ارائه می‌دهند، چندان مورد توجه پژوهشگران قرار نگرفته‌اند. لذا در پژوهش حاضر تلاش شد تا ویژگی‌های بصری این آثار مورد بررسی قرار گرفته و سپس ارتباط آن با جریان‌های مذهبی این دوران مشخص شود. پژوهشگران در گام نخست به طرح این پرسش پرداختند که رویکردهای بصری مسلط در این کتاب‌ها در دهه 50 شمسی چه بوده است؟ و سپس به دنبال پاسخگویی به این پرسش برآمدند که چرا گرایش‌های متفاوتی در تصویرگری کتاب‌های مذهبی در این دوره وجود داشته‌ است؟ هدف پژوهش حاضر، شناخت ویژگی‌های بصری کتاب‌های تصویری در دهه 50 شمسی و یافتن نسبت آن با گرایش‌های مختلف مذهبی این دوران بوده‌ است. این پژوهش از نظر هدف توسعه‌ای، از نظر روش تجزیه و تحلیل داده‌ها کیفی، از نظر گردآوری داده‌ها، اسنادی با مطالعه منابع کتابخانه‌ای و الکترونیکی و از لحاظ روش تحقیق نیز توصیفی-تحلیلی است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که دو گرایش بصری فیگوراتیو و غیرفیگوراتیو در کتاب‌های تصویری مذهبی در این دهه وجود داشته که متاثر از دو گونه برداشت مذهبی توسط گروه‌های مختلف بوده ‌است. نخست برداشت عرفانی و معنوی از اسلام و دیگری برداشتی سیاسی-اجتماعی.

کلیدواژه‌ها


آزادی احمدآبادی، محمد. (1395). مروری بر نمایشگاه و نقد کتاب کارنامه. نقد کتاب هنر، 3(12)، 69-102.
اسکاچپول، تدا. (1382). دولت رانتیر و اسلام شیعی در انقلاب ایران (محمدتقی دلفروز، مترجم). (اثر اصلی منتشرشده در 2003) فصلنامه مطالعات راهبردی، 6(19)، 119-141. https://quarterly.risstudies.org/article_1068_e8e3f8f77567fe51c42b410
اکرمی، جمال‌الدین. (1389). کودک و تصویر: تاریخچه تصویرگری کتاب‌های کودکان در ایران (جلد 1). انتشارات سروش.
اکرمی، جمال‌الدین. (1397). رازهای ماندگاری (سرگذشت هنری صادق صندوقی). فصلنامه رشد جوانه، 61، 191-193.
امامی، غلامرضا. (1351). فرزند زمان خویشتن باش- از سخنان حضرت علی (ع). انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
امامی، غلامرضا. (1354). آنها زنده‌اند - زندگینامه زینب علیها السلام. انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
امامی، غلامرضا. (1357الف). آتش باش تا برافروزی - گزیده‌ای از سخنان خواجه عبدالله انصاری. انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
امامی، غلامرضا. (1357ب). عبادتی چون تفکر نیست - از سخنان حضرت محمد (ص). انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان. امامی، غلامرضا. (1357ج). حقیقت بلندتر از آسمان - از سخنان امام جعفر صادق (ع). انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان. امجد، محمد. (1380). ایران، دیکتاتوری سلطنتی تا دین سالاری. (حسین مفتخری، مترجم). انتشارات باز.
امام جمعه‌زاده، سیدجواد؛ شهرام‌نیا، امیرمسعود؛ و نجات‌پور، مجید. (1391). روحانیت شیعه و مقایسه سه دهه نقش آن پس از مشروطه و پس از انقلاب اسلامی. فصلنامه شیعه‌شناسی، 10(39)، 153-190. https://www.shiitestudies.com/article_19401_b4f302e5d0511c05779bfc3d8215d0db.pdf
برومبرژه، کریستیان. (1384). انقلاب در ایران: چند اثر و نشانه برای یک قرائت و تحلیل. در محمدباقر خرمشاد (مترجم)، مجموعه مقالات اندیشمندان علوم اجتماعی و انقلاب اسلامی ایران. مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
تلاشان، حسن؛ احمدی، حسن؛ و دهقانی، محمد. (1393). نقش مکتب تشیع در پیروزی انقلاب ایران از دیدگاه مستشرقان. فصلنامه شیعه‌شناسی، 12(47)، 29-46. https://www.shiitestudies.com/article_18708_28b040ed304767b08de56fc5bb700bf4.pdf جعفریان، رسول. (1382). جریان فعال بر ضد مدرنیسم و غربگرایی در ایران پیش از انقلاب و نقش آن در سست کردن بنیادهای نظام پهلوی. در سقوط: مجموعه مقالات همایش بررسی علل فروپاشی سلطنت پهلوی. موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
حسین‌زاده، محمد. (1389). درآمدی بر معرفت‌شناسی و مبانی معرفت دینی. موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره). دعوتی، میرابوالفتح. (1353).
حضرت موسی (ع). دارالتبلیغ اسلامی. دعوتی، میرابوالفتح. (1355). داستان اسلام. انتشارات شناخت اسلام.
دعوتی، میرابوالفتح. (بی‌تا). حضرت موسی. انتشارات شناخت اسلام.
ذ-ی. (بی‌تا). زندگانی چهارده معصوم - امام حسن (ع). طوس.
روح‌بخش، رحیم. (1401). بررسی تعامل تشکل‌های سیاسی-مذهبی دهه چهل با نهضت روحانیت (نمونه پژوهی: نهضت آزادی ایران، هیات‌های موتلفه اسلامی و حزب ملل اسلامی). نشریه تحقیقات اسنادی انقلاب اسلامی، 4(7)، 107-132.
رهنورد، زهرا. (1379). هنر انقلاب اسلامی. مجله هنر دینی، 6، 63-79. https://library.tebyan.net/fa/Viewer/Text/81327/1
زاکرمن، فیل. (1384). درآمدی بر جامعه‌شناسی دین. (خشایار دیهیمی، مترجم). لوح فکر. شجاعی‌زند، علیرضا. (1383). تکاپوهای دین سیاسی، جستارهایی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران. نشر باز.
شجاعیان، محمد. (1382). انقلاب اسلامی و رهیافت فرهنگی. مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
شمس‌آبادی، حسن؛ بصیرت‌منش، حمید؛ و سادات بیدگلی، سیدمحمود. (1401). تحلیل کتاب‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان (1345-1357). مجله تاریخ ایران، 15(1)، 49-72.
صادق‌الوعد، محمد. (بی‌تا). ابوذر غفاری. انتشارات شناخت اسلام.
صادق‌الوعد، محمد. (بی‌تا). عمار یاسر. انتشارات شناخت اسلام.
صادقی نیارکی، مجید؛ فقیه حقانی، موسی؛ و نجفی، موسی. (1399). نسبت اقدامات فرهنگی-اجتماعی فرح پهلوی در تعمیق پیوست‌های فرهنگی سلسله پهلوی. پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، 10(3)، 249-296.
صندوقی، صادق. (1397). جشنواره بهترین بهانه برای خلاقیت و نوآوری است. فصلنامه رشد جوانه، 61، 194-195. https://www.magiran.com/p2097281
طاهراحمدی، محمود. (1382). از شورای کتاب کودک تا کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان (1341- 1357). نشریه گنجینه اسناد، 51 و 52، 83-89. https://ensani.ir/file/download/article/20120325115305-1012-272.pdf
عنایت، حمید. (1361). اندیشه سیاسی در اسلام معاصر. خوارزمی.
فلسفی، محمدتقی. (1376). خاطرات و مبارزه حجه‌الاسلام فلسفی. مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
فوکو، میشل. (1375). ایرانی‌ها چه رویایی در سر دارند. (حسین معصومی همدانی، مترجم). نی.
فوکو، میشل. (1380). ایران روح یک جهان بی‌روح و نه مقاله دیگر (جلد 2). (نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، مترجمان). نی.
کدی، نیکی. (1369). ریشه‌های انقلاب ایران. (عبدالکریم گواهی، مترجم). قلم.
محمدمیرزائی، حسن و ابوطالبی، مهدی. (1393). آسیب‌شناسی مبانی فکری و ایدئولوژیکی جنبش‌های اخیر منطقه خاورمیانه (در یک بررسی تطبیقی با مبانی فکری و ایدئولوژیکی انقلاب اسلامی ایران). فصلنامه علمی پژوهش‌های انقلاب اسلامی، 3(11)، 173-191. https://www.roir.ir/article_62832.html
محمدی، محمدهادی و قایینی، زهره. (1393). تاریخ ادبیات کودکان ایران، جلد دهم؛ ادبیات کودکان در روزگار نو. چیستا.
مریدی، محمدرضا. (1397). گفتمان‌های فرهنگی و جریان‌های هنری ایران: کندوکاوی در جامعه‌شناسی نقاشی ایران معاصر. نشر آبان و دانشگاه هنر.
منشادی، مرتضی و اسمعیل‌زادگان، بهروز. (1398). نهادهای ایدئولوژیک و استمرار حکومت پهلوی دوم. فصلنامه دولت‌پژوهی، 5(20)، 165-212. https://tssq.atu.ac.ir/article_11534.html
میلانی، عباس. (1394). نگاهی به شاه. نشر پرشین سرکل.
نورث، داگلاس سی. (1385). نهادها، تغییرات نهادی و عملکرد اقتصاد. (محمدرضا معینی، مترجم). سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور. هزوایی، سیدمرتضی و زیرکی حیدری، علی. (1397). اسلام سیاسی از منظر علی شریعتی با تکیه بر واقعه عاشورا. فصلنامه سیاست، 48(3)، 789-808.
هیرو، دیلیپ. (1386). ایران در حکومت روحانیون. مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
Amjad, M. (2016), Iran, from Islamic dictatorship to theocracy. (H.Mofakheri, trans.). Baz Publications. (In Persian)
Azadi, M. (2016). A review of the exhibition and critique of the book Karnameh. Naqd-e Ketab-e Honar, 3(12), 69-102. (In Persian)
Akrami, J. (2010). The Child and Illustration: A History of Children's Book Illustration in Iran (Vol. 1). Tehran: Soroush Publishing. (In Persian)
Akrami, J. (2017). Secrets of Longevity (Artistic Biography of Sadegh Soondoozi). Faslnama-ye Roshd-e Javaneh, 61, 191-193. (In Persian)
Bromberg, C. (2005). Revolution in Iran: Several works and signs for a reading and analysis, collection of articles by social science thinkers and the Islamic Revolution of Iran (M.Khurmeshad, trans.). Center for the Recognition of Islam and Iran. (In Persian)
Corrado, M. (2004). Orientalism in reverse: Henry Corbin, Iranian philosophy, and the critique of the West, project submitted in partial fulfillment of the requirement for the degree of Master of Arts, Department of History, Simon Fraser University.
Da'vati, M. (1974). Hazrat Musa (AS). Qom: Daroltabligh Eslami. (In Persian)
Da'vati, M. (n.d). Hazrat Musa. Tehran: Shenakht-e Eslam Publications. (In Persian) Da'vati, M. (1976). The story of Islam. Tehran: Shenakht-e Eslam Publications. (In Persian)
Emam Jomehzadeh, S. J.& Shahramnia, A. M. & Nejatpour, M. (2012). The Shiite Clergy: a Comparative Study of their Role three Decades after the Constitutional Movement and after the Islamic Revolution. Shi'ite Studie, 10(39), 153-190. (In Persian)
Emami, G. R. (1972). Be a child of your time — from the sayings of Hazrat Ali (AS). Tehran: Children's Book Council Publication. (In Persian)
Emami, G. R. (1975). They are alive — biography of Zainab (AS). Tehran: Children's Book Council Publication. (In Persian) Emami, G. R. (1978a). Be fire, so you may ignite — selected sayings of Khajeh Abdullah Ansari. Tehran: Children's Book Council Publication. (In Persian)
Emami, G. R. (1978b). There is no worship like contemplation — from the sayings of Hazrat Muhammad (PBUH). Tehran: Children's Book Council Publication. (In Persian)
Emami, G. R. (1978c). Truth is higher than the sky — from the sayings of Imam Ja'far Al-Sadiq (AS). Tehran: Children's Book Council Publication. (In Persian)
Enayat, H. (1982). Political thought in contemporary Islam. Tehran: Kharazmi Publishing. (In Persian)
Falsafi, M. T. (1997). Memoirs and struggles of Hojjatoleslam Falsafi. Tehran: Islamic Revolution Documents Center. (In Persian)
Foucault, M. (1996). What dream do Iranians have? (H. Masoumi Hamedani, Trans.). Tehran: Ney Publishing. (In Persian) Foucault, M. (2001). Iran: The soul of a soulless world and nine other articles (N. Sorkhosh & A. Jahandideh, Trans., Vol. 2). Tehran: Ney Publishing. (In Persian)
Hazavaei, S. M., & Ziraki Heydari, A. (2018). Political islam in the eyes of ali shariati relying on Aahura event. Political quarterly, 48(3), 789-808. (In Persian) DoI: 10.22059/JPQ.2018.220379.1006951 Hiro, D. (1386). Iran under the rule of clerics. Tehran: Center for Recognition of Islam and Iran. (In Persian)
Hossein Zadeh, M. (1389). An introduction to epistemology and the foundations of religious knowledge. Qom: Imam Khomeini Education and Research Institute. (In Persian)
Jafarian, R. (1382). The active current against modernism and westernization in pre-revolutionary Iran and its role in weakening the foundations of the Pahlavi regime. In Collapse: A collection of articles from the conference on analyzing the causes of the collapse of the Pahlavi monarchy. Tehran: Political Studies and Research Institute. (In Persian)
Keddie, N. (1369). Roots of the Iranian revolution (A. Ghavami, Trans.). Tehran: Gholam Publications. (In Persian)
Manshadi, M., & Esma'ilzadehgan, B. (2020). The Dialectical Dilemma of the Iranian Intellectual: Statism or Anti-statism. State Studies, 5(20), 165-212. (In Persian)
Milani, A. (1394). A look at the Shah. Toronto: Persian Circle Publishing. Mohammadmirzaei, H., & Abutalebi, M. (2014). Pathology ideological foundations Recent movements in the Middle East (In a comparative study of the ideological foundations of the Islamic Revolution). Islamic Revolution Research, 3(11), 173-191. (In Persian)
Mohammadi, M. H., & Ghayini, Z. (1393). History of children's literature in Iran, Vol. 10: Children's literature in the modern era. Tehran: Chista Publications. (In Persian)
Moridi, M. R. (1397). Cultural discourses and artistic movements in Iran: An inquiry into the sociology of contemporary Iranian painting. Tehran: Aban Publishing and Art University. (In Persian)
North, D. C. (1385). Institutions, institutional change and economic performance (M. Reza Moeini, Trans.). Tehran: Management and Planning Organization of the Country. (In Persian)
Rahnvard, Z. (1379). Art of the Islamic revolution. Majaleh-ye Honar-e Dini, 6, 63-79. (In Persian) https://library.tebyan.net/fa/Viewer/Text/81327/1
roohbakhsh, R. (2022). Investigating the interaction of political-religious organizations of the 1960s with the clergy movement (Sample study: Iran's freedom movement, Islamic coalition delegations, and the Islamic League of Nations). Islamic Revolution Studie, 4(7), 107-132. (In Persian)
20.1001.1.27172945.1401.4.7.3.1 Sadegh Al-Va'd, M. (n.d.). Abu Dhar Al-Ghafari. Tehran: Shenakht-e Eslam Publications. (In Persian)
Sadegh Al-Va'd, M. (n.d.). Amr Ibn Yasir. Tehran: Shenakht-e Eslam Publications. (In Persian)
Sadeghi Niaraki, M., Faghigh Haghighi, M., & Najafi, M. (1399). The relationship between Farah Pahlavi's cultural-social actions in deepening the cultural attachments of the Pahlavi dynasty. Pazhuheshhaye Siasie Jahan-e Eslam, 10(3), 249-296. (In Persian)
20.1001.1.23222980.1399.10.3.8.3
Sandoghi, S. (1397). Festivals are the best excuse for creativity and innovation. Faslnama-ye Roshd-e Javaneh, 61, 194-195. (In Persian)
Shamsabadi, H. & Basirat Manesh, H. & Sadat Bidgoli, S. M. (2022). An Analysis of the Books Published by the Institute for the Intellectual Development of Children and Young Adults (1966-1979). Tārīkh-i Īrān, 15(1), 49-72. (In Persian)
Doi: 10.52547/irhj.15.1.49
Shoja'i Zand, A. R. (1383). Struggles of political religion. Jostarhaye Dar Jame'e Shenasi Siasie Iran. Tehran: Nashr-e Baz. (In Persian)
Shoja'ian, M. (1382). Islamic revolution and cultural approach. Tehran: Islamic Revolution Documents Center. (In Persian) Skocpol, T. (2003). Rentier state and Shi'a Islam in the Iranian revolution (M. Taghi Delforooz, Trans.). Faslnama-ye Motale'at-e Estratezhik, 6(19), 119-141.
(Original work published 2003)
Taher Ahmadi, M. (1382). From the children's book council to the Institute for the Intellectual Development of Children and Young Adults (1962-1978). Ganjineh-ye Asnad, 51 & 52, 83-89. (In Persian) https://ensani.ir/file/download/article/20120325115305-1012-272.pdf
Talashan, H.; Ahmadi, H., & Dehghani, M. (2014). The role of Shia school in the victory of the Iranian revolution from the perspective of orientalists. Shi'ite Studies, 12(47), 29-46. (In Persian) https://www.shiitestudies.com/article_18708_28b040ed304767b08de56fc5bb700bf4.pdf
Z-Y. (n.d.). The lives of the fourteen infallibles — Imam Hassan (AS). Mashhad: Toos. (In Persian)
Zakerman, F. (1384). An introduction to the sociology of religion. Tehran: Lohe Fekr (In Persian)