از تحریم صورتگری تا صورت‌نگاری عریان:نگاهی به سیر تحول نمایش پیکرة انسان در تاریخ هنر و به ویژه ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای پژوهش هنر، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه مطالعات عالی هنر، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

چکیده
مرزهای تلقی ادیان از پیکرة انسانی­،گاه مقدس به عنوان تمثیلی از صورت الهی و گاه مذموم به سبب نمایش حالات گناه­آلود و خودنمایانه بشر، بحث دربارة هنر انسان­نما را مورد توجه قرار می­دهد. از هنر پیشاتاریخی تا هنر معاصر، موضوع تصویر انسان در کانون اهمیت قرار دارد؛ در پاره­ای مواقع، همچون هنر انسان غارنشین، تصویرسازی عصر آخناتون در مصر، آیین بودا، دین یهود، دین اسلام و جنبش شمایل­شکنی بیزانس، تمثال­سازی انسان دارای حرمت و گاه ممنوعیت است؛ و در پاره­ای دیگر چون یونان باستان، هند باستان، آیین ویشنوپرستی و عصر رنسانس، نمایش پیکرة برهنة انسانی، آزادانه موضوع هنر قرار می­گیرد. در این مقاله، پس از مطالعه رویکرد ادیان مختلف در باب تمثال­سازی انسان، تضاد و تناقض در معنای برهنگی و دوگانگی دلالت این مفهوم از لحاظ واژه­شناختی بررسی می­شود، سپس با نگاهی دقیق­تر به هنر ایران، پس از مطالعه تاریخچة تصاویر عریان، به تغییر نگرش هنرمند عصر قاجار در باب تصاویر انسانی پرداخته می­شود. خوانش ایرانی از اومانیسم غربی، جایگاه انسان را تغییر داد و ضمن آرمان­زدایی از آن، وجوه مادی زندگی بشر را در مرکز توجه قرار داد؛ مفاهیم معنوی جای خود را به گرایشات مادی و انسان­محور جدید بخشید؛ این روند موضوعات بدیعی چون برهنه­نگاری را به عرصة نقاشی قاجاری وارد نمود.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم(1363)، ترجمة سیدکاظم معزّی، نشرصابرین، تهران.
اتینگهاوزن، ریچارد. و گرابر، الگ (1382)، هنر و معماری اسلامی(1)، ترجمة یعقوب آژند، سمت، چاپ سوم، تهران.
افلاطون (1353)، جمهوری، ترجمة محمدحسن لطفی، ابن‌سینا، چاپ اول، تهران.
انجمن کتاب مقدس ایران(بی‌تا)، کتاب مقدس یعنی کتب عهد عتیق و عهد جدید، که از زبانهای اصلی عبرانی و کلدانی و یونانی ترجمه شده است، تهران.
بهزادی، رقیه (1383)، آریاها و ناآریاها در چشم‌انداز کهن تاریخ ایران. طهوری، تهران.
بهنام شباهنگ، داراب و علی دهباشی (1366)، یادنامه کمال‌الملک، چکامه، تهران.
بورکهارت، تیتوس (1365)، هنر اسلامی، زبان و بیان، ترجمة مسعود رجب‌نیا، صدا و سیمای ایران، تهران.
بورکهارت، تیتوس (1381)، هنر مقدس، ترجمة جلال ستاری، سروش، چاپ سوم، تهران.
بورکهارت، تیتوس (1390)، مبانی هنر مسیحی، ترجمة امیر نصری، حکمت، تهران.
پاکباز، رویین (1378)، دایره‌المعارف هنر، فرهنگ معاصر، تهران.
پاکباز، رویین (1380)، نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، زرین و سیمین، چاپ دوم، تهران.
تاین‌بی، آرنولد (2536)، فلسفة نوین تاریخ، ترجمه و تلخیص بهاء‌الدین پازارگاد، فروغی، تهران.
جباران، محمدرضا(1382)، صورتگری در اسلام. سوره‌مهر، تهران.
حریریان، محمود، صادق ملک شهمیرزادی، ژاله آموزگار و نادر میرسعیدی (1387)، تاریخ ایران باستان، ج1. سمت، چاپ ششم، تهران. دورانت، ویل (1385)، تاریخ تمدن، ج1: مشرق زمین گاهوارة تمدن. ترجمة احمد آرام و دیگران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چاپ دوازدهم، تهران.
دورانت، ویل (1385)، تاریخ تمدن، ج5: رنسانس، ترجمة صفدر تقی‌زاده و ابوطالب صارمی، علمی و فرهنگی، چاپ ‌دوازدهم، تهران. دهباشی، علی (1378)، یادنامة کمال‌الملک، به‌دید، تهران.
ذکاء، یحیی (1388)، تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران، علمی و فرهنگی، چاپ سوم، تهران.
زکی محمد، حسن (1372)، تاریخ نقاشی در ایران، ترجمة ابولقاسم سحاب، انتشارات سحاب، چاپ چهارم، تهران.
ژیلسون، اتین(1390)، نقد تفکر فلسفی غرب. ترجمة احمد احمدی، چاپ پنجم، سمت، تهران.
سرلو، خوآن ادواردو (1388)، فرهنگ نمادها، ترجمة مهرانگیز اوحدی، دستان، تهران.
فریزر، جیمز بیلی (1364)، سفرنامة فریزر، معروف به سفر زمستانی از مرز ایران تا تهران و دیگر شهرهای ایران. ترجمة منوچهر امیری، توس، تهران.
فلور، ویلم، پیتر چکلووسکی و مریم اختیار (1381)، نقاشی و نقاشان قاجار، ترجمة یعقوب آژند، ایل شاهسون بغدادی، تهران.
کاپلستون، فردریک چارلز (1388)، تاریخ فلسفه، جلد یکم یونان و روم. ترجمة سیدجلال‌الدین مجتبوی، علمی و فرهنگی، چاپ هشتم، تهران.
کارتر، کِرتیس ال (1384)، مجسمه‌سازی در دانشنامة زیبایی‌شناسی، گروه مترجمان، فرهنگستان هنر، تهران.
کوماراسوامی، آناندا(1384)، استحالة طبیعت در هنر، ترجمه صالح طباطبایی، فرهنگستان هنر، تهران.
کوماراسوامی، آناندا(1386)، فلسفة هنر مسیحی و شرقی، ترجمه و شرح امیرحسین ذکرگو، فرهنگستان هنر، تهران.
کوماراسوامی، آناندا(1389)، هنر و نمادگرایی سنتی، ترجمه صالح طباطبایی، فرهنگستان هنر، تهران.
گاردنر، هلن (1386)، هنر در گذر زمان، ترجمة محمدتقی فرامرزی، آگاه، چاپ هشتم، تهران.
گامبریج، ارنست (1383)، تاریخ هنر،‌ ترجمة علی رامین، چاپ سوم، نشر نی، تهران.
گامبریچ، ارنست هانس (1385)، تحولات ذوق هنری در غرب (گرایش به اصول هنرهای آغازین)، ترجمة محمدتقی فرامرزی، فرهنگستان هنر، تهران.
گیرشمن، رمان (1350)، هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی، ترجمة بهرام فره‌وشی، بنگاه ترجمه و نشر، تهران.
لاندمان، مایکل (1350)، انسان‌شناسی فلسفی. ترجمه و نگارش رامپور صدرنبوی، چاپخانة طوس، مشهد.
ورنن هاید، ماینر (1378)، تاریخِ تاریخ هنر (سیری در تاریخ تکوین نظریة هنر). ترجمة مسعود قاسمیان، فرهنگستان هنر، تهران. Shepherd, d. G. (1964), Sasanian art in Cleveland, the bulletin Cleveland museum of art, vol 51, No 4, pp 66 – 92. Mohammadi, Nameghi, Khadijeh & Pérez González, Carmen (2013), From Sitters to Photographers: Women in Photography from the Qajar Era to the 1930s. History of Photography, Vol 37, Issue1, pp 48-73.