تزیینات وابسته به معماری امام‌زاده‌های شهرستان دماوند استان تهران. نمونه موردی: امام‌زاده شمس‌الدین محمد (ع) دماوند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه شاهد

چکیده

تزیینات به کار رفته در امام‌زاده‌ها یکی از بارزترین جلوه‌های فرهنگ اسلامی و نمایشگر گویای فضای معنوی است. روش انجام تحقیق بر مبنای ماهیت توصیفی تحلیلی بوده است و شیوه گردآوری اطلاعات به صورت ترکیبی (کتابخانه‌ای و میدانی) مورد استفاده قرار گرفته است. جامعه آماری که در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته است، 39 امام‌زاده حوزه عملکرد اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان دماوند استان تهران است. روش نمونه‌گیری به شکل غیرتصادفی (انتخابی) و تعداد نمونه کلیه تزیینات امام‌زاده شمس‌الدین محمد (ع) است و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات نیز کیفی و کمی است.
در این پژوهش ابتدا مطالب پایه در خصوص بناهای مذهبی و انواع تزیینات در ایران و رشته‌های صنایع دستی پرداخته شده است سپس تزیینات وابسته به معماری امام‌زاده‌های شهرستان دماوند دسته‌بندی شد (7 دسته) و کلیه تزیینات هریک از امام‌زاده‌ها در جدولی آورده شده است و به عنوان نمونه تزیینات امام‌زاده شمس‌الدین محمد (ع) بررسی گردید. این امام‌زاده در جایگاه دوم تنوع تزیینات بعد از امام‌زاده هاشم (ع) قرار دارد.
دستاوردهای مقاله نشان می‌دهد که تزیینات وابسته به معماری امام‌زاده‌ها ضمن ارائه زیبایی‌های کالبدی تجلی نگرش‌های مذهبی و آیینی تشیع بوده و زیبایی‌های کالبدی و فراکالبدی منجر به قداست مکان معماری در نزد مردم مسلمان منطقه در ادوار تاریخی تا عصر حاضر شده است.

کلیدواژه‌ها


آلپاگونوولو، آدریانو و دیگران (1384)، معماری بومی، علی‌محمد سادات افسری، مؤسسه علمی و فرهنگی فضا، تهران.
   اعظمی، زهرا؛ شیخ الحکمایی، محمدعلی و شیخ الحکمایی، طاهر (1392)، مطالعه تطبیقی نقوش گیاهی گچ‌بری‌های کاخ تیسفون با اولین مساجد ایران، نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دوره 18، شماره4، صص 15-24.
   انصاری، مجتبی (1381)، تزیین در معماری و هنر ایران (دوره اسلامی با تأکید بر مساجد) ، مجله مدرس هنر، دوره 1، شماره 1، صص 47 – 59.
   براند، هیلن (1382)، معماری اسلامی، ترجمه‌ی دکتر باقر آیت‌الله‌ ‌زاده‌شیرازی، تهران، انتشارات مؤسسه فرهنگی تکوک زرین، تهران.
براندی، سزاره (1388)، تئوری مرمت، پیروز حناچی، دانشگاه تهران، تهران.
   بهداد، حمید و جلالی جعفری، بهنام (1391)، پژوهشی در توپی‌های گچی ته آجری با رویکرد به مسجد جامع یزد، نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دوره 17، شماره 4، صص 67- 74.
   پازوکی طرودی، ناصر (1380)، گزارش پژوهشی و شناسایی آثار باستانی و تاریخی- فرهنگی حوزه فرمانداری دماوند، دماوند، جلد 1.
   پاکباز، رویین (1386)، دائرة‌المعارف هنر، چاپ ششم، انتشارات فرهنگ معاصر، تهران.
   پاینده، ابوالقاسم (1354)، نهج‌الفصاحه، ج 9، سازمان انتشارات جاویدان.
   پیرنیا و بزرگمهری (1371)، مجله اثر، شماره 20 و 24، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران.
   پیرنیا، محمدکریم (1383)، سبک شناسی معماری ایرانی، معمار، تهران.
حبیبی، حسن و دیگران (1389)، شماری از بقعه‌ها، مرقدها و مزارهای استان‌های تهران و البرز، چاپ اول، ج 1، بنیاد ایران‌شناسی، تهران.
   ستاری ساربانقلی، حسن و حسن‌پور لمر، سعید (1393)، تزیینات گره‌چینی در بناهای محله خانه بر ماسوله، نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دوره 19، شماره 4، صص 55-66.
   سروقدی، محمدجعفر (1384)، بقاع متبرکه‌ی استان تهران، چاپ اول، اداره کل اوقاف و امور خیریه استان تهران، تهران.
   سید صدر، سید ابوالقاسم (1390)، دائرة‌المعارف هنرهای صنایع دستی و حرف مربوط به آن، چاپ سوم، آذر، تهران.
   کیانی، محمد یوسف (1384)، تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی، چاپ هفتم، سمت، تهران.
   مجد، مصطفی (1380)، مرعشیان در تاریخ ایران، رسانش، تهران.
   مکی‌نژاد، مهدی (1387)، تاریخ هنر در دوره اسلامی تزیینات معماری، سمت، تهران.
   نجفی، آیت ا... ضیاءالدین (1390)، امام‌زاده‌های ایران، چاپ اول، انتشارات اهل بیت (ع)، تهران و قم.
   نصر، سید حسین (1370)، جاودانگی و هنر (مجموعه مقالات)، سید محمد آوینی، برگ، تهران.
   نصرتی، مسعود (1381)، تاریخ دماوند و آثار تاریخی آن، چاپ اول، انتشارات فیض کاشانی، تهران.
   نقی‌زاده، محمد (1387)، مبانی هنر دینی در فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران.
   یوزباشی، عطیه (1394)، نشانه‌شناسی نقوش تصویری امام‌زاده‌های شهرستان دماوند استان تهران، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، رشته ارتباط‌تصویری، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران.
   Uozbashi, Atieh & Emamifar, Seysd Nezam oldin far, (2015), Semiology Study of Shrine Geometric patterns of   Damavand City of Tehran Province, INTERNATIONAL JOURNAL OF HUMANITIES AND CULTURAL STUDIES ISSN 2356-5926,  Special Issue, pp1949-1960.
   Uozbashi, Atieh & Eghabali, Parviz, (2016), Plant pattern semiology of Damavand city, Tehran province,  INTERNATIONAL JOURNAL OF HUMANITIES AND CULTURAL STUDIES ISSN 2356-5926,  Special Issue, pp 1011-1028.
   Uozbashi, Atieh & Eghabali, Parviz, (2016) , Explicit and Implied Denotation Analysis of the Pattern of Motifs of Holy Mir Motahar (AS) Shrine, INTERNATIONAL JOURNAL OF HUMANITIES AND CULTURAL STUDIES ISSN 2356-5926,  Special Issue, pp 1027 – 1049.
    Uozbashi, Atieh & Emamifar, Seysd Nezam oldin far, (2016), SURVEY OF ISLAMIC ART IN THE HOLY SHRINE OF GHASEM (AS) UREH IN THE DAMAVAND CITY OF TEHRAN PROVINCE,  The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication - TOJDAC August 2016 Special Edition, pp 1009-1020. 
   Uozbashi, Atieh & Eghabali, Parviz, (2016), VISUAL MOTIFS OF AMAMZADHHAYTHE CITY OFDAMAVAND IN TEHRAN BASED ON THEMATIC DIVISION. CASE STUDY: AMAMZADGANABDOLAH AND OBAIDOLAH (AS), The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication - TOJDAC August 2016 Special Edition, pp 1405-1422.