مطالعه تقابل هویت ایرانی و غیر ایرانی در مجلس «آوردن سر ایرج نزد سلم و تور» اثر محمد زمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

2 هنر اسلامی، ادیان،دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان ، ایران

چکیده

در این پژوهش، نگارۀ آوردن سر ایرج نزد سلم و تور به قلم محمدزمان از شاهنامه شاه‌عباس بررسی می‌شود. فرضیة این مقاله آن است که تفاوت این نگاره در عنوان، محتوا و فضا، با متن شاهنامه و نیز دیگر نگاره‌ها از این مجلس؛ ناشی از تحولات فرهنگی عصر صفوی و نمایانگر مواجهة نقاشی ایرانی با نقاشی غربی است. روش تحقیق، تحلیلی است و برای درک دستور زبان تصویری و نشانه‌های مستتر در آن، به تحلیل اثر مبتنی بر متن ادبی پرداخته و سپس به تفسیر آن براساس زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی اثر می­پردازیم. در این نگاره، برخلاف متن فردوسی، به جای تصویر، فضایی تراژیک و خشونت‌آمیز از قتل ایرج، قهرمان ایرانی و تاکید بر حقانیتش، فضایی موقّر و باشکوه بازنمایی شده که درآن سلم و تور، که نمایانگر هویت غیرایرانی هستند، باصلابت و با پیکرهایی بزرگ­تر از ایرج و سایر افراد تصویر شده‌اند. محمد زمان از تکنیک­های نقاشی ‌فرنگی، پرسپکتیو، حجم‌نمایی و سایه‌روشن در نمایش شکوه این‌دو بهره برده است. باتوجه به تحولات پارادایمی در اصفهان قرن یازدهم و تجربۀ گذار از سنت به تجدد، ذبح ایرج، قهرمان ایرانی، در بارگاه سلم و تور را می­توان استعاره‌ای از کمرنگ شدن ارزش­های نگارگری در برابر پرسپکتیو و دیگر تکنیک­های غربی در سبک فرنگی‌سازی دانست.‌‌‌

کلیدواژه‌ها


اشرافی، فیروز (1387)، اصفهان از دید سیاحان خارجی، آتروپات، تهران.
افشار مهاجر، کامران (1384)، هنرمند ایرانی و مدرنیسم، دانشگاه هنر، تهران.
آژند، یعقوب (1389)، نگارگری ایران(پژوهشی در تاریخ نقاشی و نگارگری ایران)، جلد دوم، سمت، تهران.
پاکباز، رویین (1381)، دایره المعارف هنر، فرهنگ معاصر، تهران.
پشت دار، علی‌محمد و یحیی ‌نورالدینی ‌اقدم(1389)، بررسی تطبیقی اسطوره ایرج و قصه یوسف، ادبیات فارسی و زبان­های خارجی، شماره 2، صص30-59.
پورخالقی ‌چترودی، مهدخت و لیلا ‌حق‌پرست (1389)، بررسی تطبیقی آیین­های سوگ در شاهنامه و بازمانده های تاریخی مذهبی سوگواری در ایران باستان،  ادب و زبان فارسی، شماره24، صص 63-85.
جوانی، اصغر(1385)، بنیان های مکتب نقاشی اصفهان، فرهنگستان هنر، تهران.
دیبا، داراب، فیلیپ ریوالت و سرژ سانتلی(1391)، خانه های اصفهان، دانشگاه آزاد خوراسگان، اصفهان.
سیمز، الینور(1386)، ویژه نگاشتی درباره محمد زمان بن حاجی یوسف نقاش ایرانی سده یازدهم، هنرهای تجسمی، شماره27، صص 43-38.
فردوسی، ابوالقاسم (1389)، شاهنامه، به کوشش ایرج افشار و محمود امیدسالاری و نادرمطلبی کاشانی، طلایه، تهران.
کنبی، شیلا (1393)، اصلاح گر سرکش، مترجم: یعقوب آژند، فرهنگستان هنر، تهران.
موحدفر، یاسر(1390)، شاهنامه، رازهای شاهنامه؛ جستارهایی در یادبود هزاره جهانی، پازینه، تهران.
مهدی­پور، محمد (1390)، تحقیق تطبیقی داستان حضرت یعقوب و فریدون و فرزندان آنان، پژوهش های ادب عرفانی، شماره19، صص 99-124.
یاحقی، محمدجعفر (1389)، فرهنگ اساطیر و داستانوارهها در ادبیات فارسی، فرهنگ معاصر، تهران.
 
منابع تصویر
آژند، یعقوب (1389)، نگارگری ایران (پژوهشی در تاریخ نقاشی و نگارگری ایران)، جلد دوم، سمت، تهران.
نجفی، سید محمدباقر(1376)، شاهنامه های ایران، سفارت جمهوری اسلامی در آلمان، کلن.