نقوش مهری و توپی‌های گچی ته آجری درتزئینات رباط شرف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده هنرهای کاربردی دانشگاه هنر تهران

2 دانشجوی دکتری مرمت ابنیه تاریخی دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

 بندکشی تزیینی در فاصله دو سر آجرها عموماً با ملاط گچ و قالب؛ جهت نقش­اندازی بر روی آن از حدود قرن چهارم هجری انجام شده و به توپی­های ته آجری، توپی­های بند آجری، کوربند، بندکشی تراشیده در بندهای افقی، سوراخ گیری­های تزیینی و نقوش مهری شناخته می­شود. رباط شرف، یکی از بناهای شاخص دوره سلجوقی از لحاظ تزیینات آجری چنان است که از آن به موزه آجرکاری ایران یاد می­شود. هدف تحقیق، تحلیل تنوع تزیینات گچی موسوم به مهرهای تزیینی یا توپی­های ته آجری در فضاهای مختلف بنای مذکور است. پرسش پژوهش این است که اشکال نقوش توپی ته آجری در رباط شرف چیست و چگونه گسترش یافته­اند؟ روش تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده و جمع­آوری داده­ها با استفاده از منابع کتابخانه­ای و مطالعات میدانی صورت گرفته است. یافته­ها نشان می­دهد نقوش مهری رباط شرف، تنوعی چشمگیر دارد. تعداد هفده نقش در جاهای مختلف رباط شناسایی و مستند شد که از این میان یازده نقش هندسی و شش نقش، گیاهی است. نقوش هندسی بر پایه اشکال هندسی و برخی از نقش­مایه­های کهن ایران همچون چلیپا چهار و سه شاخه بوده و نقوش گیاهی تداوم نقوش گل نیلوفر و برگ کنگر دوره ساسانی است.

کلیدواژه‌ها


آدینه، علی و احمدی روحانی، محمدرضا (1394)، رباط شرف؛ مجلل­ترین منزلگاه درمسیرجهانی ابریشم، کنگره­های استانی چهارمین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، خراسان رضوی.
بهداد، حمید و جلالی جعفری، بهنام (1391)، پژوهشی در توپی­های گچی ته آجری با رویکرد به مسجد جامع یزد، نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دوره 17، شماره 4، صص67-74.
بورکهارت، تیتوس (1346)، روح هنراسلامی، ترجمه سیدحسن نصر، مجله هنر و مردم،دوره5، ش 55، صص 2-7 .
پیرنیا، محمدکریم (1387)، سبک شناسی معماری ایرانی، انتشارات سروش دانش، تهران.
حاتم ، غلامعلی (1379)، معماری اسلامی در دوره سلجوقیان، هنرنامه، دانشگاه هنر، شماره 4.
حمیدی، بهرام(1390)، آرایه های تزئینی گچبری دوره سلجوقی، کتاب ماه هنر، شماره 151.
دادور، ابوالقاسم و مصباح اردکانی، نصرت الملوک (1385)،بررسی نقوش و شیوه تزئین توپی گچی ته آجری در بناهای دوره سلجوقی و ایلخانی، نشریه هنرهای زیبا، شماره 26، صص 85-92.
دانش دوست، یعقوب (1360)، رباط شرف، مجله اثر، شماره 5.
رضالو،رضا؛ آیرملو، یحیی و میرزا آقاجانی، اسدلله (1392)، مطالعه سیر تحول نقوش چلیپایی در تزئینات معماری دوره اسلامی ایران و زیبایی شناسی و نمادشناسی آن، نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دوره 18، شماره1، صص15-24.
زمرشیدی، حسین (1393)، هنرهای تزئینی وپدیده های شگرف گچ بری در معماری ایران، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 17.
شریفی نیا، اکبر و ساریخانی، مجید (1395)، ریشه­یابی نقش­مایه­های تزئینی درگچبری­های امامزاده کرار اصفهان، دوفصلنامه تحلیلی پژوهشی مطالعات باستان شناسی دوران اسلامی، شماره 2.
شکفته، عاطفه و صالحی کاخکی، احمد (1393)، شیوه های اجرایی و سیر تحولات تزئینات گجی معماری ایران در قرون هفتم تا نهم هجری، فصلنامه ی علمی- پژوهشی نگره، شماره 30.
کاتلی، مارگریتا؛ هامبلی، لویی(1376)، هنر سلجوقی خوارزمی، ترجمه یعقوب آژند، انتشارات مولی، چاپ اول، تهران.
کیانی، محمدیوسف (1386)، تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی، انتشارات سمت، تهران.
کیانی، محمد یوسف (1376)، تزئینات وابسته به معماری ایران دوره اسلامی، سازمان میراث فرهنگی، تهران.
لباف خانیکی، رجبعلی (1385)، تأملی درنام رباط شرف، مجموعه مقالات سومین کنگره معماری و شهرسازی ایران بم، جلد2، انتشارات میراث فرهنگی(پژوهشگاه).
لشکری،آرش؛ خطیب­شهیدی، حمید؛ نیستانی، جواد و هژبری نوبری، علیرضا (1388)، نقش مهرهای تزئینی درمعماری ایلخانی، مجله مطالعات باستان شناسی، دوره 1، شماره 2.
گدار، آندره؛ گدار، یدا؛ سیرو، ماکسیم و دیگران( 1387)، آثار ایران(2-1)، ترجمه ابوالحسن سرو قد مقدم، چاپ پنجم، بنیادپژوهش­های آستان قدس رضوی، مشهد.
مکی نژاد، مهدی (1387)، تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی، تزئینات معماری، انتشارات سمت، تهران.
نصر، سید حسین (1389)، هنر و معنویت، ترجمه رحیم قاسمیان، موسسه انتشاراتی حکمت، تهران.
ولف هانس(1372)، صنایع دستی کهن ایران، ترجمه سیروس ابراهیم زاده، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، تهران.
ویلبر، دونالد (1346)، معماری اسلامی ایران در دوره ی ایلخانان، ترجمه عبدالله فریار، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران.