ریخت شناسی صراحی‌های شیشه‌ای ایران در سده‌های 5 و 6 ه.ق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه هنر اسلامی تبریز

2 عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز

3 عضو هییت علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز

چکیده

دوره سلجوقی یکی از مهم‌ترین دوران شکوفایی هنراسلامی سده‌های ۵ و۶ ه.ق ایران در خصوص هنر شیشه است که از آن جمله می‌توان به صراحی‌ها به عنوان یکی از پرکاربردترین ظروف شیشه‌ای اشاره کرد. مطالعه بر روی فرم و تزیینات این آثار شیشه‌ای می‌تواند رهیافتی در مطالعه هنر شیشه سلجوقی باشد. این پژوهش برآن است تا با بررسی فرم و ریخت صراحی‌ها از منظر ریخت ‌شناسی که یکی از رویکردهای رایج معاصر در حوزه نقد ادبی و از زیر شاخه‌های ساختارگرایی است بپردازد. بدین منظور در جستجوی یافتن پاسخ این پرسش اساسی که "صراحی‌های شیشه‌ای سده‌های ۵ و۶ ه.ق ایران به لحاظ عناصر فرمی ثابت (مخزن و گردن) و متغیر (تزیینات) دارای چه ویژگی‌های بصری بوده‌اند" به جمع‌آوری نمونه‌ها، طبقه‌بندی و بررسی آن‌ها اقدام شده است. این پژوهش بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای و به شیوه توصیفی-تحلیلی شکل گرفته است. نتایج نشان می‌دهد که فرم مخزن در سه حالت کلی اشکی، شلجمی و گوشتکوبی ساخته شده و بیشترین حجم تزیینات را دارا می‌باشند. تزیینات این قسمت در دو بخش انتزاعی و شمایلی- انتزاعی قابل پیگیری است. فرم گردن نیز به صورت استوانه‌ای بلند و باریک ساخته شده که اغلب فاقد تزیینات بوده و شامل نوار افزوده و گاهی دارای لبه می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


اسکولز، رابرت. (۱۳۸۳). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. ترجمه فرزانه طاهری. تهران: مرکز.
بازورث، کلیفورد ادموند. (۱۳۸۰). سلسله­های تاریخ ایران: سلجوقیان. ترجمه یعقوب آژند. تهران: مولی.
پارسا، سید احمد و لاله صلواتی. (۱۳۸۹). "ریخت شناسی حکایت­های کلیله و دمنه نصرالله منشی". بوستان ادب دانشگاه شیراز. سال دوم. دوره ۶. ش ۴. صص ۷۷-۴۷.
پراپ، ولادیمیر. (۱۳۸۶). ریخت شناسی قصه­های پریان. ترجمه فریدون بدره­ای. چ دوم. تهران: توس.
پراپ، ولادیمیر. (۱۳۹۷). ریخت شناسی قصه­های پریان. چ پنجم. تهران: توس.
تجویدی، زهرا. (۱۳۸۶). آشنایی با هنرهای سنتی ایران. تهران: پیام نور.
حق شناس، علی محمد و پگاه خدیش. (۱۳۸۷). "یافته­های نو در ریخت شناسی افسانه­های جادویی ایران". مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. دوره ۵۹. ش ۲. صص ۳۹-۲۷.
خدیش، پگاه. (۱۳۹۱). ریخت شناسی افسانه­های جادویی ایرانی. چ دوم. تهران: علمی و فرهنگی.
دهخدا، علی اکبر. (۱۳۷۷). لغت نامه دهخدا. چ دوم. جلد 10. تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
ریمامکاریک، ایرنا. (1384). دانش­نامه نظزیه­های ادبی معاصر. ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگاه.
شیشه­گر، آرمان. (۱۳۸۲). صنعت ساخت آبگینه در دوره سلجوقی و معرفی چند نمونه آن، موزه­ها. ۲۴-۲۹.
علی اکبرزاده کرد مهینی، هلن. (۱۳۷۳). شیشه مجموعه مرز بازرگان. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
گلدشتاین، سیدنی­ام. (۱۳۸۷). کارهای شیشه. تهران: کارنگ.
مدرسی، فاطمه. (1390). فرهنگ توصیفی نقد و نظریه­های ادبی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
معطوفی، اسدالله. (۱۳۹۳). سفال و شیشه شهر تاریخی گرگان (جرجان). تهران: فروهر.
Carboni, Stefano & David Whitehouse. (2001). Glass of the Sultans. Newyork. The Metropolitan.
Carboni, Stefano. (2001). Glass from Islamic Lands. UK: Thames & Hudson.
Gilet، Peter. (1998). Vladimir Propp and the Universal Folktale، Peter Publishing، New York.
Ricke, Helmut. (2002). Glass Art Reflecting the Centuries. New York: Dusseldorf.