نماد شناسی نقشمایه شتر در هنر حکاکی دوره ساسانی(با تاکید بر 55 نمونه از آثار سرنمون)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی ، دانشکده هنر، دانشگاه سمنان

2 مربی دانشکده هنرسمنان، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.

چکیده

هنر دوره ساسانی بازتاب رمزگونه باورهای اساطیری در ترکیب با اعتقادات زرتشتی است و نقشمایه­های گوناگون این دوره، درپیوند عمیق با باورهای اساطیری و مذهبی دارای وجه نمادین شده­­اند. دردوره ساسانی، اهمیت رسانه­های هنری که تصویر شتر بر روی آنها به کار رفته شامل مهرها(قصرابونصر،تخت سلیمان)، ظروف فلزی، نقوش­برجسته(هترا، پالمیرا) و نقاشی­های دیواری کاخها( پنجکنت ،افراسیاب)، نشانگراعتبار این نقشمایه است. مساله پژوهش شناسایی مفاهیم نمادین مرتبط با آن است. پژوهش با شیوه توصیفی-تحلیلی، روش اسنادی و نمونه گیری هدفمند، به بررسی نقشمایه شتر در هنرساسانی می­پردازد..هدف اعتبارسنجی باورها و مفاهیم اساطیری مرتبط با نقشمایه شتر است. نتایج پژوهش نشان می دهد که حیوان شتر دو مفهوم نمادین اصلی را داراست: به دلیل استفاده از کلمه شتر در نام زرتشت(به معنی حامل نور ایمان) و همچنین ارتباط شتر با ایزد بهرامبه عنوان نشانه ایستادگی در برابر بدیها وناراستیها، شتر نماد پایبندی به ایمان و نور هدایت است، به ویژه در مهرهای مربوط به روحانیون و درباریان.دومین مفهوم نمادین شتربه ارتباط او با بهرام (ایزدجنگاوری)و سایر ایزدان جنگاوری به نامهای آرسو، رودا، رشف، و وهاگن مربوط میشود. بر این اساس نقشمایه شتر برخی از مفاهیم مرتبط با این ایزدان جنگاوری  همچون پیروزمندی و فتح شاهانه، سرافرازی و نیروی جنگی شکست­ناپذیررا نمادسازی میکند.

کلیدواژه‌ها


اشمیت، رودریگر(1396 )، نام زردشت، ترجمه: مجید طامه، ادیان،مذاهب و عرفان،72 ،صص64-57 .
اوستا،گردآوری:ابراهیم پورداوود، ویراست نو: فرید مرادی(1394 )، تهران: نگاه.
بهار، مهرداد(1378 )، پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: آگه.
بهار،محمدتقی(1389 )، مجمل‌التواریخ و القصص، به کوشش محمد رمضانی، تهران:اساطیر.
تمری،نازنین(1390 )، مهرها و اثرمهرهای تخت‌سلیمان(آتشکده آذرگشنسب)، مطالعات ایرانی،20 ،صص92-71 .
چهری، محمد اقبال، بهروزی، مهرناز، موسوی حاجی، سید رسول(1394 ) ،تحلیلی بر هویت پلاک‌های گچی شکار شاهی از چال ترخان– عشق‌آباد، مطالعات باستان‌شناسی،1 ،صص84-65 .
دادگی، فرنبغ، بندهش،برگردان:مهرداد بهار(1385 )، تهران:توس.
رضی، هاشم(1381 )، دانشنامه ایران باستان: عصر اوستایی تا پایان دوره ساسانیان، تهران: سخن.
کریستین سن، امانوئل(1351 )، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران: ابن سینا.
فیروزمندی،بهمن، بابائی، الهام(1393 )، نمادشناسی نقوش جانوری در هنر ساسانی، پیام باستان شناسی، 21 ،صص106-93 .
گزارش پهلوی وندیداد، به کوشش: یحیی ماهیار نوابی، محمود طاووسی(1350 )، شیراز: موسسه آسیایی دانشگاه شیراز.
لئونیدویچ خروموف، آلبرت(1381 )، سغدیان، به کوشش: علی بهرامیان، تهران: وزارت امور خارجه.
مصباح، بیتا(1386 )، بررسی نقوش روی مهر در ایران باستان، استاد راهنما: ابوالقاسم دادور، پایان نامه جهت اخذ مدرک کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا.
نولدکه، تئودور(1378 )، تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان، مترجم: عباس زریاب، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
وارنر،رکس(1389 )، دانشنامه اساطیرجهان، مترجم: ابوالقاسم اسماعیل پور،تهران: هیرمند.
Azarpay,Guitty(1981),Soghdian Art:The Pictorialepic in Oriental Art, London :University of Califonia Press. Bartholomae, Chr. (1895-1901),Vorge schichte der iranischen Sprachen, in Geiger and Kuhn, Grundr. Ir. Phil. I/1: 1–151.
Bivar,A.D.H.(1969), Catalogue of Western Asiatic Seals in British Museum, Stamp Seals: the Sasanian Seals,London:BMP. Bulliet, Richard W. (1963), A History of Domesticated Animals, New York. Accssed at 25/04/2020 https://iranicaonline.org Bulliet, Richard W. (1975), The Camel and the Wheel, NY: Columbia University Press.
Downey S. B. (2006), Arms and Armour as social coding in Palmyra, the Palmyrene and Dura Europos, In Arms and Armours as Indicators of Culture Transfer: The Steppes and the Ancient World from Hellenistic Times to the Early Middle Ages, M. Mode, J. Tunach (eds.), Stuttgart: 321-356.
Edwell, Peter M. (2008), Between Rome and Persia, the Middle Euphrates, Mesopotamia and Palmyra under Roman Control, London and New York: Routledge.
Farrokh, Kaveh, Karamian, Gholamreza, Maksymiuk, Katarzyna(2018), A Synopsis of Sasanian Military Organization and Combat Units, Siedlce-Tehran.
Frye R.N. (1973), Sasanian Remains of Qasr-i Abu Nasr: Seals, Sealings and Coins,London: Cambridge University Press. Accessed at https://dl.nlai.ir/ui .
Ghirshman,R.(1938-1939), Fouilles de Sialk, près de Kashan 1933, 1934, 1937, 1939, 2 vol., Paris, Göbl R.(1973), Der Sasanidsche Siegelkanon,German.
Göbl R.(1976), Die Tonbullen von Tacht-e Suleiman,Berlin.
Gregoratti, L. (2009), Hatra: on the west of the east, In Hatra: politics culture and religion between Parthia and Rome, proceedings of the conference held at the University of Amsterdam: 45 -46.
Humbach,Helmut(1991), The Gathas of Zarathushtra and the Other Old Avestan Texts, I, Germany: Heidelberg University Press.
Kawami, Trudy S. (1992), Ancient Iranian Ceramics from the Arthur M. Sackler Collections, New York: Abrams.
Litvinski,A.B.(2000), A Finial from the Temple of the Oxus in Bactria, Pisa: Istituti editoriali e poligrafici internazionali. Lamberg-Karlovsky, C. C. (1969), Further Notes on the Shaft-Hole Pick-Axe from Khurāb, Makrān, Iran 7: 163-68. Markwart ,Josef(1930), Das erste Kapitel derGāthā uštavatī, Jasna, 43: 22–28.
Mayrhofer,M.(1977a),Zum Namengat des Avesta,Vienna.
Perkhanian, A. (1997). Thousand judgments: a Sasanian low-book. New York.
Schlerath, B. (1977), Zarathustra im Awesta, in: Festgabe deutscher Iranisten zur 2500 Jahr feier Irans, ed. Wilhelm Eilers: 133-40.
Schmidt,H.P.(1980), Review of Mayrhofer 1977a and 1977b, Gottingische Gelehrte Anzeigen,232:190-198.
Schmitt, R.(2002), Zoroaster i. the Name, Accessed at http://.iranicaonline.org/articles/zoroaster-i-the-name Shepherd D. (1983), Sasanian Art in The Cambridge History of Iran:1055-1112.London: Cambridge University Press.
Sims,Eleanor-Marshak, Boris I.,Grube, Ernest J.(2002), Peerless Images,Persian painting and its sources,London. Skupniewicz, Patryk (2016), The Himyarite knight and Partho-Sasanian Art,Historia I Swiat,5:57-75.
Vanden Berghe, Louis (1984), Relief Rupestres de l’Iran Ancien, Gent : Iranica antiqua.
Winkelmann,S. (2009), The Weapons of Hatra as Reflection of interregional contacts, In Hatra: politics culture and religion between Parthia and Rome, proceedings of the conference held at the University of Amsterdam: 245 – 248.
Zeuner, F, F. E. (1955), The Identity of the Camel on the Khurab Pick, Iraq 17: 162‌-63.
Website: Peabody Museum
https://pmem.unix.fas.harvard.edu:8443 Accessed at 25/04/2019
Website: The oriental institute of the university of Chicago
https://oi.uchicago.edu/gallery/apadana#1E12_72dpi.png Accessed at 30/06/2020 https://oi.uchicago.edu/gallery/apadana#1D9_72dpi.png Accessed at 30/06/2020
Website: Metropolitan Museum of Art, https://www.metmuseum.org/art/collection/search/327497 Accessed at 25/04/2019 https://www.metmuseum.org/art/collection/search/323279 Accessed at 25/05/2019 Website: The Hermitage Museum, https://www.hermitagemuseum.org/~/hermitage/digital-collection/~/211 Accessed at 30/06/2020
Website: Ancient Near Eastern Art
Archives https://asia.si.edu/object/F1993.15.19/ Accessed at 04/05/2019
Website: Akg-images, https://www.akg-images.com/archive/-2UMDHUNKB712.html Accessed at 15/05/2019
Website: Alamy, https://www.alamy.com/stock-photo/assyria-panel.html Accessed at 15/05/2019
Website: American Art Gallery, http://www.artgallery.yale.edu/collections/objects/6832.html Accessed at 15/05/2019 Website: Illustrations of Costume & Soldiers, http://warfare.ga/6-10/Sogdian_murals_from_Panjakent-6-8C-9.htm Accessed at 07/06/2020