مقایسه شیوة کرسی بندی در دو چلیپای مشابه از سلطانعلی مشهدی و میرعلی هروی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد رشته نقاشی، گروه نقاشی، مؤسسه عالی آموزش سپهر اصفهان، اصفهان، ایران.

2 استادیار گروه آموزشی تاریخ و باستانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران.

3 استادیار گروه گرافیک، مؤسسه عالی آموزش سپهر اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

 سلطانعلی مشهدی و میرعلی هروی از نامدارترین نستعلیق نویسان تاریخ خوشنویسی هستند که نوآوری های تأثیرگذاری در
ساختار هندسی نستعلیق و فرم چلیپا داشته اند. این پژوهش با هدف بررسی ساختار فرمی دو چلیپای مشابه از سلطانعلی مشهدی
و میرعلی هروی، با تمرکز بر نحوۀ کرسی بندی آنها انجام شده است. شیوۀ جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و مشاهدۀ
میدانی است و با رویکرد توصیفی
-تحلیلی انجام شده است. نتایج نشان می دهد در هر دو چلیپا، کرسی تمامی سطرها منحنی است
که میتوان مقطعی از یک بیضی در نظر گرفت؛ در چلیپای سلطانعلی الگوی بیضی کرسی سطرها متفاوت است، اما در چلیپای
میرعلی الگوی بیضی چهار سطر یکی است. در هر دو چلیپا حسن تشکیل و حسن وضع کلمات با توجه به انحنای کرسی هر سطر
انجام شده که تأثیر کلمات از میزان انحنا، در چلیپای سلطانعلی بیشتر است. در چلیپای او ارتباط کلمات و کرسی هر سطر به نحوی
است که قسمت های ضخیم کلمات در یک راستا قرار گرفته و سطر کرسی قوت تشکیل داده است. حسن وضع کلمات چلیپای
میرعلی قاعده مند شده و چیدمان روی کرسی انجام شده است. چلیپای سلطانعلی بر اساس دید ّ مورب و نهایی طراحی شده، در
حالی که در چلیپای میرعلی، هر سطر با دید افقی طراحی شده است.

کلیدواژه‌ها


آژند، یعقوب (1383)، خوشنویسی در قلمرو مکتب هرات: دوره پیشین (با تأکید بر خط نستعلیق)، ماه هنر، شماره 69 و 70، صص 24-37. آشتیانی، سیدجلال‌الدین (1375)، میرعلی هروی خوشنویس صوفی مشرب، فصلنامه هنر، ش 31، صص 163-182.
اسحاق‌زاده، روح‌الله، صادقیان، حمید، روحانی اصفهانی، الهام (1397)، مقایسۀ ارتباطات بصری در خط نستعلیق بین دو شیوۀ صفوی و معاصر (میرعماد و امیرخانی)، نشریه هنرهای زیبا، شماره 2، صص 35-46.
اقبال آشتیانی، عباس (1323)، هنرمندان و آثار هنری: میرعلی هروی کاتب سلطانی، یادگار، شماره 3، صص 17-31.
ایران پور، امین، شیرازی، علی‌اصغر (1392)، ارتباط دست‌برتری با مبانی حرکتی در خط نستعلیق، نگره، شماره 28، صص 15-26.
بیانی، مهدی (1362)، احوال و آثار خوشنویسان، علمی، تهران. جباری، صداقت (1387)، تکوین و تطور خط نستعلیق در سدة هشتم و نهم هجری قمری، نشریه هنرهای زیبا، شماره 33، صص 77-84.
حسینی رشتخوار، سیده فرشته، قلیچ‌خانی، حمیدرضا، نعمتی بابای‌لو، علی (1396)، مطالعۀ تطبیقی شیوۀ خوشنویسی چلیپایی مشابه از میرزاغلامرضا اصفهانی و غلامحسین امیرخانی، مطالعات تطبیقی هنر، شماره 14، صص 17-29.
رجبی، محمد‌علی (1394)، تبیین وجوه معنوی خوشنویسی با تأکید بر رسالۀ صراط السطور سلطانعلی مشهدی، نگره، شماره 35، صص 18-31.
رضوی‌فرد، حسین، پورمند، حسن‌علی (1396)، تحلیل و بررسی سبک‌های نستعلیق قدما، مبانی‌ هنرهای تجسمی، شماره 4، صص 53-70. شفیعی سرارودی، مهرنوش، کرمی، نورالدین (1394)، مطالعه تطبیقی ساختار دو چلیپای خط از میرعمادالحسنی سیفی قزوینی و محمداسعدالیساری، پژوهش هنر، شماره 9، صص 27-36.
شوشتری، قاضی نورالله (1377)، مجالس المؤمنین، ج2، اسلامیه، تهران. شهیدانی، شهاب (1398)، تحولات خوشنویسی عصر صفوی با تکیه بر آثار و احوال علیرضا عباسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان.
مشهدی، سلطانعلی (1399)، صراط الخط (صراط السطور)، مصحح: علی صفری آق‌قلعه، حکیمه شریعت‌نیا، میراث مکتوب، تهران. فضائلی، حبیب‌الله (1362)، اطلس خط، مشعل، اصفهان. فلسفی، امیراحمد (1385)، نگاهی به ترکیب در نستعلیق، یساولی، تهران.
قطاع، محمدمهدی (1380)، تحلیلی بر کرسی خط نستعلیق شیوة میرعماد، فرهنگ اصفهان، شماره 20، صص 82-87.
قلیچ‌خانی، حمیدرضا (1392)، درآمدی بر خوشنویسی ایرانی، فرهنگ معاصر، تهران.
مایل هروی، نجیب (1372)، کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد.
نصرآبادی، محمدطاهر (1317)، تذکره نصرآبادی، ارمغان، تهران. هاشمی‌نژاد، علیرضا (1393)، سبک‌شناسی خوشنویسی قاجار، مؤسسه تألیف ترجمه و نشر آثار هنری (متن)، تهران.
 مرقع گلشن، موزه هنرهای تزئینی، به نقل از مرقع رنگین2 (1378)، منتخبی از آثار نفیس خوشنویسان بزرگ ایران تا نیمه قرن چهاردهم، انجمن خوشنیوسان ایران، تهران.
https://www.rct.uk/collection/themes/publications/eastern-encounters/verses-of-persian-poetry-by-muhammad-husayn-0